موسیقی نبود، شعر انقلاب در حدِ همان محافل باقی می‌ماند / ماجرای «کاروان شهید»، شهرام ناظری و صورِاسرافیل
هفتمین نشست گفتمان موسیقی دفاع مقدس با بررسی زوایای مختلف موسیقی و شعرِ دفاع مقدس در خبرگزاری تسنیم برگزار شد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، هفتمین نشست تحلیلی گفتمان موسیقی دفاع مقدس، صبح امروز دوشنبه 14 اسفند 1396 در خبرگزاری تسنیم برگزار شد. مهمانان این نشست میلاد عرفانپور ــ شاعر و منتقد ادبی، افشین رامین آهنگساز ــ تنظیم کننده و مدرس موسیقی، مصطفی محدثی‌خراسانی شاعر، ترانه‌سرا و منتقد ادبی بودند.
همچنین علیرضا علیزاده به‌عنوان کارشناس مجری در این برنامه حضور داشت.
در این نشست هر کدام از مهمانان به بیان دیدگاه‌های‌شان درباره موسیقی دفاع مقدس پرداختند و علل کم‌رنگ شدن این ژانر از موسیقی را بررسی کردند. در ادامه متن صحبت‌های هر کدام از مهمانان را می‌خوانید:
فرق است میان وظیفه و احساسِ هنرمندانه
افشین رامین: موسیقی از هنرهایی است که صدا دارد. حالت‌هایی که در ایجاد این صداها به‌وجود می‌آید، چیزی است که ماهیت موسیقی‌ای را که می‌شنویم مشخص می‌کند، درست مانند این است که ما با آدم هنرمندی صحبت می‌کنیم تا مثلاً شعری برای ما بگوید، برای این حالت لحنمان مهربان است. گاهی با کسی صحبت می‌کنیم و لحنمان تند است.
موسیقی هم با همین لحنش مشخص می‌کند که ما با موسیقی لهو، موسیقی حماسی، موسیقی عاطفی یا هر نوع دیگری از موسیقی سروکار داریم.
آدم‌هایی که احساس دارند، هنرمند می‌شوند. این شخصِ هنرمند در یک اجتماعی زندگی می‌کند، با آن اجتماع راه می‌رود و تغییرات در جامعه را می‌بیند. در زمان جنگ کرمانشاه زندگی می‌کردم و جنگ برایم ملموس بود. رفیقان بسیاری از من به جنگ رفتند و شهر ما همواره زیر بمباران بود.
وقتی جنگ آغاز می‌شود، برخی از افراد از سرِ اجبار، برخی از سر علاقه، برخی برای حفاظت از میهن و یا هر انگیزه دیگری وارد میدان می‌شوند.
در این میان هنرمند هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد، هنرمندی شاعر و هنرمندی دیگر خواننده است. این هنرمندان احساس وظیفه می‌کنند و به خودشان می‌گویند که اکنون زمانی است که باید با جامعه همراه شد.
زمانی که دوران دفاع مقدس شروع شد، برخی از هنرمندان به ساخت مارش‌های نظامی دست زدند تا این مارش‌ها در جاهای مختلف و در رسانه‌هایی مانند رادیو و تلویزیون استفاده شود. این آثار از سرِ وظیفه ساخته شدند و تأثیرشان تنها به همان مقطع زمانی محدود می‌شد.
در این میان برخی دیگر از اهالی موسیقی مانند محمدرضا لطفی و حسام‌الدین سراج آثاری ساختند که نه از سرِ وظیفه که از سرِ احساسِ هنرمندانه بود.
ماجرای «کاروان شهید»، شهرام ناظری و صورِاسرافیل
شهرام ناظری، فامیلی داشته که افسر پلیس راه قصرشیرین بوده که شهید می‌شود. محمد ذکایی شاعری ظریف و حساس است. شهرام ناظری از ذکایی می خواهد که شعری در وصف این شهید بسراید.
ذکایی هم شعر کاروان شهید را می‌سراید. ذکایی بعدها به خودم می‌گفت که "این شعر را با تلنگرِ شهرام ناظری و برای شهیدان سرودم". در نهایت هم اثر کاروان شهید، اثری دلی می‌شود که نمونه‌اش هرگز تکرار نشد.
من تحقیق‌های بسیاری در موسیقی جهان داشته‌ام تا صور اسرافیل را گیر آورده‌ام؛ که در فاصله پنجم موسیقی اجرا می‌شود. در ابتدای اثر کاروان شهید ما صور اسرافیل را می‌شنویم؛ یعنی همان گامِ پنجم را و شاید خودِ آهنگساز هم متوجه نبوده که در این اثر چه کرده است.
شهرام ناظری و گروه شمس به جبهه رفتند و «مردان خدا» را به‌صورت کنسرت برای رزمندگان اجرا کردند. این کارها دلی بوده و نتیجه کار هم برای همیشه در تاریخ موسیقی ماندگار شده‌اند.
موسیقی پس از انقلاب صاحب اندیشه و حماسه شد / اگر موسیقی نبود شعر انقلاب در حدِ همان محافل باقی می‌ماند
میلاد عرفانپور: موسیقی دفاع مقدس و حتی قبل از آن موسیقی انقلاب، در زمانی رخ داد که موسیقی از نظر محتوا از اندیشه و حماسه خالی بود. در موسیقی قبل از انقلاب عنصر اندیشه و حماسه چندان پررنگ نبود.
در دوران انقلاب و پس از آن شوری که میان مردم بود، حماسه را وارد موسیقی کرد. همچنین متکی بودنِ انقلاب بر اساس اندیشه و تفکر، باعث شد که بُعد اندیشه در موسیقی بیشتر متجلی شود.
عاطفه، اندیشه و حماسه سه عنصر مهم در موسیقی هستند. عاطفه در پیش از انقلاب در موسیقی بوده است اما از اندیشه و حماسه چندان خبری نبود. اما در موسیقی پس از انقلاب اندیشه و حماسه بسیار پررنگ می‌شود و در عین حال عاطفه هم در این موسیقی جاری بود.
در موسیقی انقلاب اسلامی و در کل در هنر انقلاب اسلامی، تعادل بین عناصر موجود در هنر، متفاوت شد و فضاهایی را تجربه کردیم که پیش از آن چندان سابقه نداشت.
بیشتر بخوانید: موسیقی به ناکجاآباد می‌رود / لشگر فرهنگی و نظامی باید با هم کار کنند
شعر انقلاب اسلامی به این نتیجه رسید که برای بروز و ظهور بیشتر، باید دست در دست موسیقی بدهد تا این دو هنر، با هم به‌پیش بیایند. اگر موسیقی نبود، به‌حتم شعر انقلاب هم چندان نمی‌توانست خودش را نشان دهد و تنها در حدِ همان محافل باقی می‌ماند.
در سالهای جنگ و حتی پس از جنگ، جریان‌هایی بودند که به تولیدهای فاخر در عرصه موسیقی نیاز داشتند. این نیاز منجر به تولید آثار بسیاری شد، حال اینکه متأسفانه این آثار کیفیت چندانی نداشتند.
بیشتر کارهایی که در این حوزه تولید شده به‌صورت اداری سفارش داده شده و پدیدآورندگانشان چندان از سرِ اُنس با موضوع به کار نپرداخته و بیشتر به‌عنوان یک کارِ اداری و برای برآوردن معاش به آن نگاه کرده‌اند. از این جنس کارها بسیار زیاد تولید شده و بیشترین بودجه فرهنگی هم صرف این کارها شده است.
کسانی که از نظر فکری، چندان با انقلاب اسلامی همراه نیستند، آبشخور این سفارش‌ها را می‌دانند و به‌خوبی بیشترین حجم سفارش‌ها را جذب می‌کنند.
حال آنکه اگر همه کارهایی که در این زمینه انجام شده، اُنس و همراهیِ مناسبی با انقلاب داشتند، بی‌شک نتیجه کارها بسیار بهتر می‌شد.
اگر سفارش سرودن شعری برای شهیدان علمی به من داده شود، زمانی می‌توانم اثر تأثیرگذاری بسرایم که با شهیدانِ علمی اُنس داشته باشم و براساس احساس و نزدیکی‌ام با این شهیدان کارم را انجام دهم. در اینجا سفارش بیرونی تنها یک تلنگر است و هدف اصلی چیز دیگری است.
راهِ رونقِ دوباره موسیقی دفاع مقدس چیست
مصطفی محدثی‌خراسانی: صدای غالبِ موسیقی در سالهای دوران دفاع مقدس، همان موسیقی دفاع مقدس است. البته که صداهای مختلف در آن زمان نبوده و رادیو تلویزیون هم این موسیقی را بیشتر از هر چیز دیگری پخش می‌کرد.
پس از جنگ صداهای مختلفی در عرصه موسیقی پدید آمدند و ژانرهای دیگری در این زمینه فعال شد. اما به‌جای اینکه فعالیت نهادهای دولتی ما در زمینه موسیقی دفاع مقدس بیشتر شود، فعالیت‌ها کم شد. نظام متولی و پیگیری که این روند را دنبال کند، نداشته‌ایم.
در عرصه شعر خودِ شاعران فضا را پیش بردند اما در عرصه موسیقی، موسیقی دفاع مقدس کم‌کم به فراموشی سپرده شد. الآن باید به این موضوع پرداخت که چگونه می‌توان موسیقی دفاع مقدس را بار دیگر پررنگ کرد.
ماجرایِ قطعه ظهوری دیگر
افشین رامین: شهرام مقدسی شعر زیبایی داشت. شهرام جانباز جنگ است و به من گفت که "دلم می‌خواهد برای این شعر آهنگی بسازی". در دوران دفاع مقدس من در ایلام سرباز بودم. برای اینکه از بمباران در امان باشیم، شب‌ها به دامنه کوه‌ها می‌رفتیم. من آن فضا و بودن در دامن کوه را بسیار دوست داشتم. براساس همان فضا برای شعرِ آقای مقدسی آهنگی ساختم که در نهایت شهرام غلامی آن را خواند. گیتار و ویلن این اثر را هم شادمهر عقیلی نواخته است. اصلاً قرار بود «ظهوری دیگر» را شادمهر بخواند که به‌دلیل وجود نُت‌های بالا در اثر، این امکان در نهایت فراهم نشد.
در گذشته بستری فراهم بود و آثاری ساخته می‌شد، اما الآن این بستر فراهم نیست. ما الآن هم در حال دفاع هستیم؛ با داعش در عراق و سوریه می‌جنگیم. اما رسانه ملی تقریباً هیچ کاری در این زمینه انجام نمی‌دهد.
در ادامه قطعه «ظهوری دیگر» از ساخته‌های افشین رامین را می‌شنوید:
نجاتِ موسیقی پایداری از انفعال
میلاد عرفانپور: از سال 1387 وارد حوزه شعر گفتن برای موسیقی انقلاب و دفاع مقدس شدم. اولین کتابی هم که منتشر کردم با عنوان «از شرم برادرم» مجموعه رباعی بود که برای دفاع مقدس سرودم.
از آن زمان به بعد تا کنون حدود 80 اثر با شعرهای من ساخته شده که موضوع این آثار دفاع مقدس و پایداری بوده است.
در این 10 سال اخیر با تمام فراز و نشیب‌ها، موسیقی دفاع مقدس که به انفعال رسیده بود، امروز رونق و حیات دوباره‌ای گرفته است.
بعد از دفاع مقدس دوره‌ای داریم که شاعران به شعر اعتراض رو می‌آورند. بخش عمده‌ای از این اعتراض به این است که چرا ارزش‌ها در حال کم‌رنگ شدن است. اگر این اتفاق در موسیقی هم می‌افتاد و این اعتراض در موسیقی هم پررنگ می‌شد، موسیقی هم می‌توانست پابه‌پای شعر پیش بیاید.
----------------------------
گزارش از: یاسر شیخی یگانه
----------------------------
انتهای پیام/*
