گزارشی از آئین تنظیف روضه منوره؛ غبار روضه تو توتیای چشم من است

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، عزم زیارت می‌کنی، هنوز چند قدمی تا روضه منوره فاصله داری که عطر گل‌ها و تلالو چراغ‌ها و آیینه‌کاری‌‎های زیبا به استقبالت می‌آیند و روحت را از نشاط لبریز می‌کنند. در گذشته که حرم مطهر تا این حد گسترده نبود، برنامه‌های تطهیر و پیراستن روضه منوره رضوی و رواق‌های مطهر به این شکل انجام نمی‌شد.

اما با نصب نخستین ضریح در اوایل عهد صفویه کار تنظیف و غبارروبی ضریح و روضه منوره به ‌عنوان مکانی مقدس مورد توجه متولیان قرار گرفت.

در حال حاضر تنظیف این مکان مقدس طبق آیین‌های خاصی به صورت روزانه با مراسمی همچون غبارروبی، تطهیر، عطرافشانی، سربرداری و تنظیف فضا و لوسترها و آیینه‌کاری‌ها دنبال می‌شود که در این گزارش مروری بر این مراسم‌ها و آیین‌های سنتی داریم.

غبارهای متبرک

بد نیست بدانیم که قدمت مراسم غبارروبی از قرن دهم هجری قمری پیش‌تر نمی‌رود. پیش از این دوران، مجموعه‌ حرم رضوی توسعه‌ چندانی نداشت و بر روی مرقد مطهر حضرت تنها صندوقی وجود داشت. کار تنظیف این صندوق مطهر نیز همراه با دیگر بخش‌های حرم و بسیار ساده انجام می‌شد، نظافت داخل و خارج صندوق و اطراف قبر مطهر و گردآوری نذورات و هدایای تقدیمی و دیگر اشیای موجود و تنظیف قرآن‌های خطی نفیس و اشیای قیمتی موجود بر فراز قبر مطهر از اقدامات خادمان برای تنظیف بود.

اما با گذشت زمان و افزایش چشمگیر تعداد زائران در اطراف ضریح مطهر امام رضا(ع) و ازدحام دائمی و عدم امکان نظافت به موقع و گردآوری نذورات، به‌تدریج و بنا به ضرورت، غبارروبی تابع مقررات و آداب خاصی شد و طبق دستورالعمل، وقت معینی برای انجام مراسم مشخص شد. بیشترین اخبار درباره‌ مراسم غبارروبی ضریح مطهر رضوی، مربوط به دوره‌ قاجاریه است، ظاهراً تا پیش از آن، غبارروبی ضریح بدون تشریفات و در حد نظافت ضریح و وسایل داخل آن انجام می‌شده است.

امروز مراسم «غبارروبی» یکی از پرشکوه‌ترین مراسم در بقعه منور رضوی است که با تشریفات و مقدمات مخصوص، چند نوبت در سال، همزمان با اعیاد مذهبی مانند عید سعید فطر یا میلاد مسعود ائمه اطهار(ع) برگزار می‌شود. برای انجام این مراسم در روز و ساعتی معین حرم را خالی از جمعیت و به اصطلاح قرق می‌کنند تا کار غبارروبی با سرعت و دقت بیشتری و با انجام جزء به جزء مراحل صورت پذیرد.

ابتدا تمامی درهای ورودی به سمت ضریح بسته می‌شود. پس از انجام مقدمات لازم، درِ مطلای پیش روی روضه منوره بسته شده، با حضور منظم خدام و میهمانان در اطراف رواق دارالحفاظ، مراسم با تشریفات خاص آغاز می‌شود. ناظم کشیک جعبه‌ نقره‌ای نفیس محتوی کلید درِ پیش روی مبارک را که با یک شمعدان و شمع در داخل سینی قرار دارد، از مدیریت امور خدمه به دارالحفاظ منتقل کرده، سپس سرکشیک در را باز و کلید را تقدیم تولیت آستان قدس رضوی می‌کند. هم‌زمان با ذکر صلوات بر محمد و آل محمد در باز شده پس از ادای احترام به ساحت مقدس حضرت ثامن الحجج(ع) غبارروبی آغاز می‌شود.

پس از آن که در ضریح توسط تولیت آستان قدس باز شد، نذورات مردم را در کیسه‌های مخصوص قرار می‌دهند تا به خزانه منتقل شود. سنگ مضجع منور رضوی نیز با گلاب ناب شست‌و‌شو داده می‌شود. این مراسم در دو شکل رسمی و غیررسمی انجام می‌شود.

شست‌وشوی روضه منوره

با توجه به ازدحام زائران در اطراف روضه منوره که به جهت عرض ادب و ارادت به ساحت حضرت رضا(ع) صورت می‌گیرد، شست‌ و شوی روضه منوره که ضریح مطهر امام رضا(ع) در آن قرار دارد، از ضروریات است. تعداد دفعات شست‌ و شو به مناسبت‌های مذهبی و با توجه به شرایط آب و هوایی و کثرت حضور زائران، طبق برنامه تنظیمی از سوی مدیریت امور خدمه اعلام می‌شود.

در این آئین باشکوه کشیک خدام وقت که زیرنظر اداره خدام انجام وظیفه می‌کنند به همراه کشیک فراشان و تعدادی از کفشداران و دربانان همان کشیک با همکاری ماموران انتظامات حرم مطهر و خواهران خدمتگزار نسبت به شست‌ و شو و تنظیف روضه منوره اقدام می‌کنند.

تنظیف فوق ضریح مطهر

برخی از زائران برای تبرک یا بر اساس نذری که دارند اشیا و لوازمی را بالای ضریح مطهر می‌اندازند. کار تنظیف بالای ضریح مطابق مقررات و به ضرورت، همه‌روزه صبح‌ها همزمان با اجرای مراسم فوق ضریح مطهر و در تمام سال انجام می‌شود. بر اساس آئین‌نامه خدمت انجام کار یاد شده بر عهده سرکشیک یا معاون اوست که همه‌روزه صبح‌ها، اشیای یاد شده را به‌وسیله دو شاخه نقره‌ای جمع‌آوری و به همراه وسایل بیرون ‌ریخته‌ شده، درون کیسه‌های مخصوص ضبط و با همراهی نماینده‌ خزانه‌داری و بخش نذورات به دفتر نذورات منتقل می‌کند.

گل‌هایی که به زیارت می‌آیند

گل آرایی فوق ضریح مطهر از آن دست از آئین‌هایی است که به صورت روزانه و در حضور زائران ضریح مطهر رضوی انجام می‌شود. این آئین بر اساس یک سنت دیرینه سال‌های سال است که انجام می‌شود. در این آئین گل‌های چهار ضلع ضریح مطهر حضرت رضا(ع) به صورت روزانه جای خود را به گل‌های تازه‌تر و شاداب‌تر می‌دهند تا همه چیز در نهایت زیبایی و تازگی بدرخشد.

در این آئین ابتدا کرسی مخصوص، پایه طلایی رنگ حمل گلدان‌ها، چهار شاخ نقره‌ای مخصوص و دو عدد چوب پرو کیسه برزنتی جمع‌آوری نذورات بالای ضریح مطهر به وسیله مسئول کشیک انتظامات حرم مطهر مهیا می‌شود. با آماده شدن مقدمات کار، خادمان از در طلای پیش روی مبارک به منظور انجام خدمت مشرف می‌شوند. پس از هدایت زائران به نقاط دیگر و قرق شبکه اول ضریح مطهر خدام کرسی را در گوشه سمت راست پیش روی مبارک مستقر می‌‌کنند.

سپس سرکشیک روز از پله‌های کرسی بالا رفته در رأس کرسی قرار می‌گیرد و پس از عرض ادب مجدد به ساحت حضرت رضا(ع) و شکرگزاری توفیق خدمت، گلدان پیش روی مبارک را که از روز قبل تاکنون روی ضریح مطهر قرار داشته، از جایگاه تعبیه شده خارج و به فراشان بارگاه منور تحویل می‌دهد. بعد از آن گل‌های تازه و زیبا در مراسمی خاص برای رسیدن به بالای ضریح توسط خدام دست به دست می‌شوند.

پرداخت و جلا دادن ضریح

عملیات جلاکاری ضریح مطهر بر حسب شرایط زمانی و برای براق کردن شبکه‌های ضریح مطهر که بر اثر ازدحام زائران در اطراف ضریح در طول سال دچار تیرگی شده است، انجام می‌شود. عملیات جلاکاری ضریح مطهر توسط نیروهای افتخاری فنی و ماهر «آیینه رضوان» اماکن متبرکه حرم مطهر و به وسیله مواد مخصوص در مراحل فنی ویژه انجام می‌شود.

تعویض پوش ضریح مطهر

پوش ضریح مطهر پارچه‌ای سبز رنگ است که بالای ضریح مطهر را می‌پوشاند. معمولاً همزمان با تعویض پرچم بالای گنبد منور حضرت رضا(ع) پوش فوق ضریح مطهر آن حضرت نیز تعویض می‌‌شود.

تعویض پوش ضریح حرم مطهر امام رضا(ع) چندین بار در سال به طور غیررسمی به طور مثال در ایام شهادت ائمه اطهار(ع) (با پارچه مشکی) یا به دلیل مرمت تعویض پوش ضریح مطهر انجام می‌شود، ولی به صورت رسمی این مراسم سه بار در آغاز ماه محرم، سوم ماه ربیع‌الاول و میلاد امام رضا(ع) صورت می‌گیرد.

این مراسم معمولا پس از مراسم صفه با مداحی و نوحه‌سرایی مداحان آغاز می‌شود و پوش مضجع شریف با همراهی جمعی از خدام سادات برای نصب به جایگاه منتقل می‌‌شود سپس سرکشیک وقت یا معاون وی به کمک چهارپایه‌های بلندی که به کرسی معروف است، نسبت به تعویض پوش ضریح اقدام می‌کند.

سربرداری

نذور داخل ضریح که به وسیله زائران در ضریح انداخته می‌شوند گاه روی هم انباشته و از بین مشبک‌های ضریح منور مشاهده می‌شود، به این منظور خادمان با دو چنگگ، نذر را به سمت داخل ضریح هدایت می‌کنند، به این امر در اصطلاح سربرداری گفته می‌شود.

عطر خوش حرم

معطر کردن فضای حرم با رایحه‌های جان‌بخش و روح‌فزا مربوط به سال‌های اخیر نیست و به کار بردن عطر، گلاب، مشک، عنبر، عود، اسپند و کندر برای معطر کردن، در حوزه اماکن متبرکه رضوی از دیرباز متداول بوده ‌است. در عطرافشانی حرم مطهر، ابتدا از گلاب و عود استفاده می‌شد. با گسترش فضاهای سرپوشیده حرم برای پرهیز از دود حاصل از سوخت عود و عنبر، عنبرسوزی در رواق‌های حرم مطهر ممنوع و به فضای صحن‌‌ها محدود شد و امروزه فضای روضه منوره از طریق کانال‌های هواساز با رایحه‌های خوش بو و دل‌انگیز عطرفشانی می‌شود.

تنظیف لوسترها و آینه کاری‌های روضه منوره

نظافت لوستر‌ها و آینه‌کاری‌های روضه منوره توسط مأموران رسمی و افتخاری مدیریت امور روشنایی و خدمات انجام می‌شود؛ معمولاً تنظیف لوسترها همزمان با مراسم شست‌ و شو روضه منوره که فضا از حضور زائران خالی گشته و با استقرار دستگاه بالابر انجام می‌شود.

جاروکشی روضه منوره

جاروکشی روضه منوره و رواق‌ها پس از برگزاری مراسم تحویل کشیک هر روز صبح برگزار می‌شود؛ به این ترتیب که جاروهای دسته کوتاه را در سینی بزرگی می‌گذارند و پس از پایان مراسم، خادمان و فراشان، جاروکشی را با مداحی آغاز می‌کنند. خدام سه نوبت در روز طبق سنتی دیرینه و به طور دسته جمعی مراسم جاروکشی رواق‌های پیرامون روضه منوره را انجام می‌دهند، با توجه به کثرت حضور زائران در اطراف مطهر در صورت فراهم بودن شرایط و در صورتی که برای زائران مزاحمتی ایجاد نشود، خدام فضای روضه منوره را جارو می‌زنند، البته این امر در روضه منوره به دلیل رعایت حال زائران کمتر انجام می‌شود.

تطهیر و کرگیری روضه منوره

در روضه منوره خدمت دیگری انجام می‌شود، که به آن کرگیری می‌گویند. در صورتی که حوزه روضه منوره نیاز به تطهیر و نظافت از لحاظ شرعی داشته باشد، این خدمت توسط خدام کشیک وقت و با وسایل لازم ارائه می‌شود.

انتهای پیام/ح