اولین خیابانی که سرنوشت شهر اردبیل را تغییر داد؛ مردم مخالف دو نیم شدن بازار بودند + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، خیابان به مفهومی که امروز با آن آشنا هستیم و در آن قدم می‌زنیم یکی از ارکان اصلی توسعه شهرها محسوب می‌شود. توسعه به مفهوم واقعی کلمه یعنی رشد فکری و شکوفایی و تعالی آدمیان ساکن در شهر.

کاربرد خیابان‌ها در شهر به حدی کلیدی است که گاهی اهمیت آن در روزمرگی و فرم زندگی و عادت کردن ما به منظر شهری فراموش می‌شود اما واقعیت این است که خیابان خود آغاز گر فرم و سبک جدیدی از زندگی و ورود به برهه جدیدی از تمدن بشری محسوب می‌شود.

قدمت شهر اردبیل که کاوش‌های باستان شناسی آن را به هزارهای قبل می‌رساند خود تداعی گر کارنامه تاریخی این شهر در امر خیابان سازی است.

اینکه خیابان ها از چه زمانی شکل گرفتند و از چه زمانی در شهرهای ایران اهمیت یافتند نیز به دوره صفوی بازمی‌گردد. همان سلسله ای که نطفه آن در اردبیل پی ریزی شد و به قدرت رسیدن آن برابر با تغییرات گسترده فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در ایران بود.

پیدایش مفهوم خیابان در عهد صفوی

کارشناس شهرسازی در خصوص تعریف خیابان می‌گوید: فضای شهری که آسفالت شده باشد، پیاده رو داشته و درختکاری شده، و ماشین و گاهی انسان تردد می‌کند در واقع شاخصه‌های یک خیابان است.

سینا بندعلیزاده تصریح کرد: خیابان تبلور زندگی مدنی که یک شهر است. در طول زمان می‌تواند بیشتر تعاملات اجتماعی و جنب و جوش های شهری را شکل دهد و در واقع علاوه بر ساختار کالبدی بیانگر ساختار اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی جامعه است.

وی تاکید کرد: با توجه به کارکرد فرهنگی خیابان، اینکه خیابان خاطره انگیز باشد بسیار مهم است ، مثلا در اردبیل و درخیابان امام(ره) مدرسه صفویه و یا میدان سرچشمه کاربری‌هایی قدیمی و خاطره انگیز دارند و تنوع کاربری‌ها و فعالیت‌ها از جمله شاخص‌های برتری یک خیابان است.

به گفته کارشناس شهرسازی تنوع دسترسی و انعطاف پذیری در کالبد و فعالیت یک خیابان از اهمیت ویژه برخوردار است و خیابان می‌تواند یک ساختار سازمان یافته قلمداد شده و حس انسجام با مکان را به فرد القا کند.

بندعلیزاده با بیان اینکه برای پیشینه خیابان، چند نظریه مطرح است، ادامه داد: یکی پیشینه خیابان در جهان است که از ویتروویوس معمار روم باستان نقل شده و این معمار در تعاریف خود خیابان را به سه بخش  خیابان حزن انگیز، خیابان خودمانی و خیابان افسانه ای  تقسیم کرده بود که این تقسیم بندی به آرایش و سازماندهی خیابان مرتبط است.

وی گفت: عناصر مبتنی بر قدرت، تداعی خیابان حزن انگیز، وجود مناظر مسکونی و شخصی، خیابان خودمانی و رعایت بافت طبیعی در شهرسازی مانند رعایت پستی و بلندی شاخصه  خیابان‌های افسانه‌ای است.

به گفته بندعلیزاده در ایران نیز تعریف اصلی خیابان در زمان صفویه متولد شد  و در آن مقطع زمانی مفهوم جدایی عرصه عمومی شهری را پادشاهان به نمایش گذاشتند

کارشناس شهرسازی با اشاره به تکمیل مفهوم خیابان در دوران قاجار ادامه داد:  اولین بار خیابان نه به معنی تفرجگاه بلکه به معنی مکانی برای تجارت و بازرگانی در دوران قاجار در تاریخ شهر و شهرسازی در ایران تعریف شده و شکل واقعی پیدا کرد.

همچنین سید محس حبیبی در کتاب «شار تا شهر» نوشته است: «بازسازی و ابداع مجدد مفاهیم شهر و شهرسازی، قبل از تشکیل دولت صفوی در دل حکومت های قره قویونلو وآق قویونلو نطفه می‌بندد. اما آنچه در آن دوران بر مفاهیم قبلی شهر اضافه شد و به تعبیری روشن ابداع می‌گردد، پیدایش مفهوم خیابان در مقابل بیابان است که یا راه به میدان اصلی شهر می‌برد و یا اینکه به موازات آن کشیده می‌شود.»

به تعبیر این محقق و پژوهشگر این خیابان با توجه به شرایط اقلیمی در کناره های خود درختان بیشماری دارد که بنا به نوع قرارگیری در محیط بیرونی چهارباغ(در مورد قزوین) و یا چنارستان( در مورد تهران) و غیره نام می‌گیرد.

وی اضافه می‌کند: «مکتب اصفهان، تحقق آرمان شهر دولت صفوی است که به علت ریشه داشتن در دگرگونی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زمان خویش نه چون یک حادثه گذرا که چون واقعه‌ای به یادماندنی پا به عرصه وجود می‌گذارد.»

به اعتقاد حبیبی شار مکتب اصفهان در دولت صفوی، بیانگر امتزاج و آمیختگی سیاسی – عقیدتی مفاهیم دیوانی و مذهبی است.همانگونه که تبلور وحدت اجتماعی کار نیز است. این شار علاوه بر شهر- قدرت، شهر- نمایش و شهر- آرمان نیز است؛ در عین آنکه شهر- بازار و شهر- سرمایه است، شهر- دیوان نیز است.

حیرت سیاحان از معابر منحصر به فرد اردبیل

صفویان با بهره گیری از مکتب اصفهان تحولاتی در شهرنشینی و سبک زندگی خلق کردند که این تحولات به تعبیر محققان و پژوهشگران آغازگر راهسازی و خیابان سازی‌ها بود.

مسئول موزه شهرداری اردبیل با استناد به کتب تاریخی تصریح کرد: شهر اردبیل در گذشته از شهرهای مهم با حجم بالای عبور و مرور محسوب می‌شده و کمتر روزی بدون صدای کاروان شتران سپری می‌شده است.

بهنام فتحی با اشاره به وجود تجارت خانه ها، کاروان سراها و عمارت های متعدد در اردبیل که گواه آبادی آن بود، اضافه کرد: این شهر کوچه‌ها و معابر متعددی داشته که گاهی با نصب فانوس‌هایی روشن نگه داشته می‌شد.اما معابر متناسب با مقتضیات آن روزها بوده و وسیع ترین آن ها برای عبور دو یا سه کاروان شتر به موازات هم یا حرکت یک ارابه یا درشکه به وجود آمده بود.

وی تاکید کرد: از سویی با توجه به اینکه شهر مرتب در معرض غارتگری قرار می‌گرفت، معابر به صورت کوچه‌های پیچ و خمدار احداث می‌شد تا در صورت بروز درگیری دو طرف کوچه بسته شده و به مانند یک سنگر مورد استفاده قرار گیرد.

به گفته مسئول موزه شهرداری اردبیل در کتب تاریخی، قید شده که در عهد شاه عباس صفوی کوچه‌ها به این شکل بوده و پیترو دلاواله سیاح ایتالیاتیی که به همراه پادشاه به اردبیل آمده در سفر نامه خود به این موضوع اشاره کرده است.

آغاز خیابان سازی از دوره پهلوی اول

با تغییر سبک زندگی  معابر نیازمند تغییر است. ماشین‌ها اختراع شده‌اند و حمل و نقل با اسب و شتر در حال جایگزینی با خودرو است.

به اعتقاد محقق و پژوهشگر باستان شناسی خیابان کشی مدرن که شاخصه‌اش دو خیابان عمود بر هم باشه از دوره پهلوی اول در ایران رایج شده است.

روح الله محمدی متذکر شد: با این وجود راهسازی در دوره صفوی با ساخت  999کاروانسرا به خصوص در دوره شاه عباس اول به منظور رونق تجارت و حمل و نقل ایجاد می‌شود.

وی تاکید کرد: در این میان اردبیل به عنوان یک شهر مذهبی که مورد تقدس بسیار صفویان بوده دارای شاهراه ارتباطی با تبریز، قزوین، گیلان و میانه از یک طرف و قفقاز از سوی دیگر بوده است.

این محقق تاکید کرد: این راههای ارتباطی در برخی قسمت‌ها سنگ فرش هم بوده که گویای اهمیت این شهر و اهمیت معابر این شهر و سطح بالای ترددها است.

مسئول موزه شهرداری اردبیل نیز تصریح کرد: دستور احداث اولین خیابان در سال 1307 هجری شمسی صادر شد.نقشه آن اینگونه تصویب شده بود که دروازه تبریز به خط مستقیم به دروازه آستارا وصل گردد و از تابار قاپوسی تا زنجیر خیابان وسیعی به نام خیابان پهلوی احداث شد.

بازار از وسط نصف و بسیاری از خانه‌ها تخریب شد

اما هر تغییری معایبی نیز ممکن است داشته باشد. احداث این خیابان که برخی کارشناسان شهرسازی امروز منتقد آن هستند و می‌گویند سرنوشت تجاری و فرهنگی شهر اردبیل را به شکل نامطلوبی تغییر داد، از میانه بازار اردبیل انجام شد.

آنچه مطابق اظهارات محققان و واقعیت‌های موجود موجب رونق شهر اردبیل بوده، بازار تاریخی آن است. این بازار که تقریبا در مرکز شهر اردبیل واقع شده نقش کلیدی در توسعه شهر دارد و در واقع محلات شهری پیرامون آن شکل گرفته‌اند.

اما بعدها با تغییر مقتضیات خیابان کشی به ضرورت تبدیل می‌شود و در کمال تاسف بازاری که در قرن ششم هجری قمری احداث شده ‌بود با احداث یک خیابان به دو قسمت تقسیم شد که امروز هم به سادگی قابل رویت است.

مسئول موزه شهرداری اردبیل در این خصوص گفت: ساخت اولین خیابان با عدم رضایت مردم همراه بود چرا که باید بسیاری از منازل واقع در مسیر آن ویران می‌شد و قسمتی از بازار و مسجد سرچشمه نیز در آن مسیر قرار می‌گرفت.

به گفته فتحی با توجه به محدودیت امکانات در آن زمان و اینکه کارها با کمترین ابزارآلات انجام می‌شد، خانه ها و بناهای واقع در مسیر ترسیمی اولین خیابان اردبیل، در طول مدت زمانی طولانی، یکی پس از دیگری تخریب شد.

احداث 1200 کیلومتر خیابان در اردبیل

 وی افزود: هم اینک بازار اردبیل از شمال به میدان امام حسین(ع) یا تازه میدان، از جنوب به خیابان‌های آیت الله طالقانی، بلوار آیت الله مروج اردبیلی و میدان  فجر، از شرق به خیابان آیت الله کاشانی و از غرب به خیابان ناصرلی صوفی منتهی می‌شود.

مسئول موزه شهرداری اردبیل متذکر شد: بازار بزرگ سرپوشیده اردبیل بعد از احداث خیابان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد و یکپارچگی خود را از دست داد.

فتحی تصریح کرد: بعد از دهه 30 و به دنبال احداث خیابان آیت الله کاشانی فعلی بخش‌های دیگری از بازار سنتی نیز تخریب شد. اما در نهایت با ثبت ملی در سال 1364، تاکنون بافت آن حفاظت شده است.

اما تنها یک خیابان برای تغییرات بعدی شهر اردبیل و افزایش جمعیت آن کافی نبود. در واقع اگر در گذشته بازار تاریخی محور و مرکز داد و ستد محسوب می‌شد و شهروندان هر آنچه نیاز داشتند را از بازار تهیه می‌کردند، بعد از احداث خیابان‌ها، تجارت و کسب و کار در خیابان شکل گرفت.

امروز شاهد خیل عظیمی از مغازه‌ها در معابر و دو طرف خیابان‌ها هستیم که در گذشته وجود نداشت و به کل سبک زندگی، فرهنگ و اقتصاد شهر را تغییر داده است.

به گفته شهردار اردبیل تعریف خیابان معبری است که 12 متر به بالا باشد و با این تعریف در حال حاضر 1200 کیلومتر خیابان در شهر اردبیل احداث شده است.

حمید لطف اللهیان تصریح کرد: ساخت خیابان به دلیل توسعه شهر ادامه دارد و در واقع ساخت، نگه داری و تامین زیرساخت‌ها از امور مرسوم و تعریف شده شهرداری است.

گزارش از ونوس بهنود

انتهای پیام/136/ت