یادداشت|دگردیسی در سیاست خارجی سودان؛ ۴ سناریوی عادی سازی روابط خارطوم و تل‌آویو
عادی سازی روابط، یک دگردیسی سیاسی عادی برای دولت و ملت سودان نبوده، در درون نخبگان حاکم، اختلاف علنی پدید آمده است، برقراری روابط با تل‌آویو، طولانی کردن روند سازش، محدود و لغو کردن آن از جمله سناریوهای پیش روی خارطوم است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، روند تحولات سودان پسا خیزش مردمی در زمستان1397 و سقوط نظام 30 ساله عمر البشیر، این کشور را به عرصه رقابت و برخورد منافع بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل کرده و ماهیت نظام سیاسی جدید آن، محصول فرآیندی از کنشگری بازیگران داخلی و تقاطع اهداف و اولویت‌های بازیگران خارجی است.
سیاست خارجی سودان، دگردیسی و استمرار:
سیاست خارجی، یکی از مؤلفه‌های عملیات روند دگر دیسی‌های خارطوم در مرحله پسا البشیر است.گرچه برخی از اقدامات اصلاحی در رفتار سودان با محیط خارجی خود از دوران البشیر آغاز شده است، اما با سقوط رژیم و کاهش وزنه جریان اسلامگرایی، دگردیسی در سیاست خارجی، روند افراطی پیدا کرده و عملگرایی و ماهیت لیبرالیستی بر هویت ایدئولوژیکی سیاست خارجی این کشور ، چیرگی یافته است. از جمله تحولات شاخص در عرصه سیاست خارجی سودان می‌توان به موارد ذیل را برشمرد:
1ـ زیباسازی چهره سودان: با اتخاذ سیاست‌های لیبرالیستی و غربگرایی و بستر سازی برای عادی سازی مناسبات با غرب.
2ـ تلاش برای خروج از مرداب جنگ یمن: گرچه "سودان البشیر" برای مشارکت خود در جنگ یمن در کنار عربستان سعودی، انگیزه‌های اقتصادی و توجیه‌های مذهبی داشته اما اکنون "سودان حمدوک" به‌خوبی می‌داند که بقای کشورش در این جنگ، هزینه ساز است.
3 ـ سیاست صفر کردن مشکلات با همسایگان: مصر در سودان، منافع راهبردی دارد. گرچه، ابعادی از مناسبات قاهره- خارطوم در اواخر حکومت البشیر بهبود یافت و در دوران پسا البشیر، پیشرفت‌های نیز پیدا کرد اما مشکلات اساسی در روابط میان دو کشور وجود دارد که با منافع و امنیت ملی سودان تحت هر شرایطی و حکومتی، مغایرت راهبردی دارد. شعار "سودان اول " روی مواضع دولت حمدوک در قبال "سد النهضه" و "اختلاف مصر و اتیوپی"، تأثیر دارد و قاهره از مواضع جدید خارطوم، قدری ناخشنود است. سیاست خارجی سودان در قبال کشورهای همسایه آفریقایی در این مرحله، صفر کردن مشکلات با این کشورهاست.
بیشتر رهبران گروه‌های شورشی و جدایخواه سودانی همچون؛ شورشیان مناطق شرقی، جنوب کردفان، منطقه نیل آبی و دارفور در کشورهای همسایه مستقرند و خارطوم در روند مذاکره با این گروه‌ها، نیاز به همکاری این همسایگان دارد. استمرار تنش‌های محلی در جمهوری جنوب سودان، چاد، اوگاندا و لیبی در ابعادی، روی محیط ژئوپلیتیک و امنیت ملی سودان تاثیرگذار بوده و همواره اقتصاد ضعیف خارطوم را متحمل هزینه‌های گوناگونی می‌کند.
4ـ سازش با رژیم صهیونیستی:
نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی و سرلشکر عبدالفتاح برهان رئیس شورای حاکمیتی سودان، در شرایط ناهنجاری(در 14 بهمن 1398) در اوگاندا با یکدیگر دیدار کردند و روند عادی سازی روابط بین تل‌آویو خارطوم کلید خورد. این رخداد تاریخی در سطوح مختلف، واکنش‌های گوناگونی به دنبال داشت. ملاقات نتانیاهو ـ برهان که با مقدمه چینی آمریکا و متحدان عربش بود، ارتباط تنگاتنگی با دگردیسی سیاست خارجی سودان و روند عادی سازی روابط این کشور با امریکا دارد. آمریکایی‌ها، همواره برقراری رابطه بین سودان و رژیم صهیونیستی را به عنوان پیش شرط اول روند عادی سازی روابط بین خارطوم - واشنگتن و خروج سودان از فهرست حامیان تروریسم، مطرح کرده‌اند. ادامه روند گسستن روابط با تهران و قطع روابط با محور مقاومت، در راستای مطالبات آمریکا از دولت سودان، نیز بوده است.
پیوستن خارطوم به روند سازش با رژیم صهیونیستی، پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانیان (مبلغ 335 میلیون دلار) عملیات تروریستی القاعده در انفجار دو سفارتخانه آمریکا در کنیا و تانزانیا و حمله به ناوشکن "کول " در سواحل یمن، بخشی از 47 شرط واشنگتن برای حذف نام سودان از فهرست حامیان تروریسم است اما اولویت حقیقی آمریکا از عادی سازی روابط با خارطوم، دست‌یابی به اهداف راهبردی و بلندپروازانه در سودان است. دگردیسی هویت فرهنگی سودان ، تغییر ماهیت سیاسی و ایدئولوژیکی دولت آینده خارطوم ، سرآغاز اهداف کلیدی کاخ سفید در سودان است.
انگیزه‌ها و اولویت‌ها :
الف) اولویت‌های صهیونیست‌ها:
رژیم صهیونیستی از زمان تشکیل این رژیم، برای عبور از محاصره کشورهای عربی پیرامون فلسطین اشغالی اقدام به تقویت مناسبات خود با کشورهای ایران ( در زمان شاه ) ، ترکیه و اتیوپی کرد و سرویس اطلاعاتی "موساد" طی راهبرد "استراتژی پیرامونی " با دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی سه کشور (همسایگان اعراب) ارتباطات تنگاتنگی داشته و بخش عمده برنامه‌های این راهبرد در کشورهای دره نیل، به ویژه سودان پیاده شد.
سازمان جاسوسی "موساد" در سال 1394 کتابی تحت عنوان "مأموریت موساد در جنوب سودان" را منتشر کرد و دستاوردهای این مأموریت را برشمرد و نقش خود در تجزیه سودان و ایجاد دولت جمهوری سودان جنوبی را بیان کرد.
این رژیم در قبال سودان بسته‌ای از طرح های راهبردی دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1 ـ بهره برداری از مزایای موقعیت ژئوپلیتیک سودان در سواحل دریای سرخ و مناطق؛ شاخ آفریقای بزرگ، شرق آفریقا، دریاچه‌های بزرگ و دره نیل و شرق منطقه ساحل و صحرای آفریقا. هم اکنون این رژیم در سفرهای هوایی خود به کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا، از آسمان سودان استفاده می‌کند و از مزایای کاهش مدت پروازها بین فرودگاه‌ها در ابعاد گوناگون، سودهای زیادی به دست می‌آورد.
2 ـ سودان در دره نیل و جنوب مصر واقع است و با این کشور اختلاف سرزمینی دارد. در موضوع ساخت سد النهضه تا حدودی از اتیوپی در مقابله با مصر، جانبداری می‌کند. رژیم صهیونیستی می‌تواند از این وضعیت، به‌خوبی در مهار" مصر" بهره کند.
3 ـ دور شدن خارطوم از محور مقاومت به رهبری جمهوری اسلامی ایران و پیوستن آن به اردوگاه دشمنان تهران و آرمان‌های فلسطین، دستاوردهای گوناگونی برای بقای رژیم صهیونیستی در پی دارد.
4 ـ حل برخی از مشکلات سیاسی و امنیتی از جمله تسویه مشکلات 7500 آواره سودانی که هم اکنون در فلسطین اشغالی به‌سر می‌برند.
5 ـ زمینه سازی برای بازگشت یهودیان سودانی تا در روند دگردیسی سودان پساالبشیر، نقش‌های گوناگونی ایفا کنند.
ب ) اهداف و انگیزه‌های سودان:
اقدام سازشکارانه سرلشکر عبدالفتاح برهان، علل، انگیزه‌ها و اهدافی به دنبال داشت از جمله:
1 ـ سودانی‌ها از نقش لابی‌های صهیونیستی در تحریک آمریکا علیه کشورشان و تحمیل انواع مجازات‌ها، به‌خوبی آگاه هستند لذا سرلشکر برهان در توجیه اقدام خود، اظهار داشت: "این کار را به‌خاطر امنیت و مصلحت کشور انجام دادم"
2 ـ آمریکا یک بسته شرط پیش روی سودان قرار داد تا بتواند از فهرست سیاه کشورهای حامی تروریسم خارج شود که عادی سازی روابط با تل‌آویو در مقدمه آن بود.
3ـ استفاده از نفوذ اسرائیل برای عادی سازی روابطش با غرب و برون رفت از انزوایی بین‌المللی.
4 ـ بهره بری از جایگاه صهیونیست‌ها در محافل مالی اقتصادی غرب برای تسهیلات بانکی از آمریکا و اروپا.
5 ـ سودان طی 6 دهه اخیر، همواره از مشکلات امنیتی و پیامدهای ناشی از جنگ داخلی رنج برده و از نقش رژیم صهیونیستی در بسترسازی این ناامنی‌ها به خوبی آگاه است.
6 ـ نظامیان سودان در ابعاد مختلفی زیر فشارهای داخلی و خارجی هستند لذا آنان سازش با صهیونیست‌ها را وسیله‌ای برای تداوم حکومت‌شان می‌دانند.
آینده روند سازش و سناریوهای آن:
عادی سازی روابط، یک دگردیسی سیاسی عادی برای دولت و ملت سودان نبوده، در درون نخبگان حاکم، اختلاف علنی پدید آمده است، طیف‌های مختلف مردم و بیشتر جریان‌های سیاسی، حزبی و صنفی، این اقدام را محکوم کرده‌اند.
سناریوهای گوناگونی درباره چشم انداز روابط خارطوم- تل‌آویو مطرح است که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد :
1 ـ سناریوی برقراری روابط: اقدام سیاسی سودان در این راستا، تاکتیکی نبوده و نظامیان سودانی، تداوم بقای خود را در مسند قدرت،درگروی اجرایی این سناریو می‌دانند.
2 ـ سناریوی طولانی کردن روند سازش: ممکن است نظامیان تن به سازش با رژیم صهیونیستی دهند، اما زیر فشار افکار عمومی، نتوانند روابط دیپلماتیک با آن رژیم برقرار کنند.
3ـ سناریوی سازش محدود: در سایه این سناریو، ممکن است سازش نظامیان با صهیونیست‌ها، تاکتیکی و مرحله‌ای باشد تا بتوانند از فهرست سیاه حامیان تروریسم خارج شوند.
4ـ سناریوی لغو سازش: وضعیت دولت انتقالی به‌خاطر اختلافات درون حاکمیتی و بروز معضلات امنیتی در برخی از مناطق کشور، شکننده است لذا آینده بقای نظامیان فعلی در مسند قدرت، تضمین شده نیست.
و احتمال رخ دادن دگردیسی در موازنه قدرت در این کشور وجود دارد و آینده روند سازش این کشور با رژیم صهیونیستی در این صورت، مبهم خواهد شد.
نویسنده: صبری انوشه- پژوهشگر مسائل جهان عرب و آفریقا
انتهای پیام/
