توافقات شرقی؛ اینجا کسی به امضای آمریکا نیاز ندارد

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، سال 2009 در اجلاس آسه آن رهبران آسیایی بر گسترش تجارت آزاد کشورهای منطقه و کاهش وابستگی به آمریکا و بازارهای بزرگ غربی تاکید کردند و باتوجه به رشد اقتصادی آسیا به دنبال جدا کردن راه خود از رکود اقتصادی ایجاد شده در عرصه جهانی بودند. یوکیو هاتویاما، نخست وزیر وقت ژاپن که کشورش یکی از متحدان اصلی آمریکا به شمار می رفت نیز در جلسه غیرعلنی به اعضا پیشنهاد تشکیل یک گروه متشکل از کشورهای منطقه و الهام گرفته از اتحادیه اروپا را داد که اتحاد آنها یک چهارم حجم تولید اقتصادی دنیار را در بر می گرفت. پس از این جلسه بود که هاتویاما به خبرنگاران گفت: تصور میکنم آرزوی بلندمدت من برای تشکیل گروهی متشکل از کشورهای شرق آسیا با استقبال شرکت کنندگان مواجه شد.

حتی آبیسیت وجاجیوا، نخست وزیر تایلند که میزبان این اجلاس بود نیز گفت که اسیا به صورت مشخص نیازمند یک مدل رشد جدید با تکیه کمتر بر شرکای تجاری غربی و حساب بیشتر بر روی پیمان های تجاری آسیایی است. وی نیز در کنفرانس خبری خود گفته بود: احساس می‌کنیم مدل رشد اقتصادی قبل، که براساس آن ما صرفا بر مصرف محصولات و خدمات خود در غرب تکیه داشتیم، باتوجه به حرکت به سمت اینده دیگر پاسخگوی ما نیست.

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

خروج رسمی آمریکا از پیمان فرا آتلانتیک در 23 ژانویه 2017 با فرمان اجرایی دونالد ترامپ نیز شوک بزرگی به متحدان آمریکا در این منطقه بود و باعث دور شدن واشنگتن از متحدان آسیایی خود شد. ترامپ در توجیه این دستور گفت که به دنبال توافق مجزا با کشورهای دیگر است تا درصورت عدم پایبندی هریک از طرفین توافق ظرف مدت 30 روز از توافق خارج شود. وی پس از دیدار با رهبران اتحادیه در اتاق روزولت کاخ سفید گفت: ما قصد داریم توافقات تجاری مسخره ای که باعث خروج افراد و شرکتها از کشورمان شده‌اند را متوقف کنیم.

این اقدام ترامپ درحالی انجام شد که پیمان فرا اتلانتیک به شدت مورد حمایت بخش تجارت آمریکا بود و باراک اوباما، در دوره ریاست جمهوری خود در راستای رویکرد چرخش به سمت آسیا مذاکرات خوبی در این زمینه انجام داده بود اما کنگره آمریکا هرگز آن را تایید نکرد. اوباما با خارج نگه داشتن چین به دنبال آن بود که قوانین تجاری آسیا را به سود آمریکا بازنویسی کند و بدین ترتیب مانع از گسترش نفوذ رقیب تجاری واشنگتن (که در آن زمان درحال رشد سریعی بود) شود.

شیوع ویروس کرونا در سراسر دنیا و تلاش کشورها برای مبارزه با این بیماری باعث وقوع تغییراتی در تعاملات ژئوپولتیکی میان کشورهای دنیا شد. آمارهای منتشر شده از تعداد قربانیان این ویروس و عملکرد دولتها نشان داده که کشورهای آسیایی کارنامه به مراتب بهتری از همتایان اروپایی و آمریکایی خود داشته اند. آنچه تاکنون مشخص شده شکست رهبری غرب در مدیریت مبارزه با این بیماری واگیردار بوده و قدرتهای آسیا-آتلانتیک به نوعی خود را در برابر غرب ایزوله کرده اند. ایجاد توافقات جدید بین المللی و یا تقویت پیمان های قبلی جهانی با حضور قدرتهای آسیایی اتفاقاتی است که روزهای پایانی دولت ترامپ را برای شخص رئیس جمهوری آمریکا و جاه طلبی‌های شخصی‌اش تلخ تر و از سوی دیگر کار را برای جانشین دموکراتش به منظور بازگرداندن اعتماد به متحدان قبلی سخت کرده است.

بزرگترین بلوک تجاری دنیا بدون آمریکا

پانزده اقتصاد منطقه آسیا پاسیفیک  25 آبان (15 نوامبر) بزرگترین بلوک تجارت آزاد دنیا را تشکیل دادند. در این پیمان که با حمایت چین ایجاد شده، آمریکا در آن نقشی ندارد زیرا در دولت دونالد ترامپ از این گروه خارج شد. به گزارش فایننشال تایمز در 17 نوامبر «نمادین بودن این پیمان از این لحاظ اهمیت دارد که برای اولین بار کشورهای چین، ژاپن و کره جنوبی در یک توافق تجاری در کنار یکدیگر حضور داشته و باعث نزدیک شدن آسیا به هدف خود مبنی بر تبدیل شدن به یک بلوک تجاری منسجم شده است. این پیمان به همین اندازه بیانگر کاهش نفوذ آمریکا در منطقه آسیا است.»

این پیمان باوجود انتقاداتی که در عمل متوجه خود می بیند از آن جهت اهمیت دارد که "باتوجه به افزایش شک و تردید کشورهای غربی به آزاد کردن روابط اقتصادی با تمرکز بر کاهش تعرفه ها و تجارت آزاد مسیر کشورهای عضو به سمت رفاه بیشتر را هموار می‌کند.

دولت  جدید آمریکا با اتخاذ رویکردی بی‌طرفانه تر به دنبال بازگرداندن اعتماد به متحدان خود در جنوب شرق آسیا را دارد اما به نظر می‌رسد اعتماد از دست رفته به این سادگی ها قابل بازگشت نیست. عدم شرکت ترامپ در اجلاس های منطقه ای آسیا چنان بی اعتمادی را به این کشورها تزریق کرد که طبق نظرسنجی صورت گرفته از سوی ISEAS تنها 22 درصد از کشورهای جنوب شرق آسیا همچنان معتقدند آمریکا بزرگترین قدرت راهبردی و سیاسی در این منطقه است.

بریکس، زنده تر از همیشه

نویسندگان و منتقدان روزنامه های غربی در انتقاد از عملکرد گروه بریکس همواره دست به قلم بوده اند و حتی پیشنهاد انحلال آن را مطرح کرده اند. «ساداناند دوم» در وال استریت ژورنال در ماه نوامبر نوشت "پنج عضو گروه بریکس بیش از هر زمانی بی‌معنی رفتار می کنند" و حتی پیشنهاد داد " هند به جای توسعه بریکس باید به انحلال آن کمک کند". سابقه این انتقادات به یک دهه باز می گردد و تاکید بر روی تفاوت های زیادی است که میان این کشورها وجود داشته است. تفاوت ساختار سیاسی چین و روسیه با هند، برزیل و آفریقای جنوبی از یک سو و تضاد منافع ژئوپولتیک و حتی واقعیت‌های اقتصادی متفاوت از سوی دیگر باعث تشدید این انتقادات بوده است. اما باوجود این فشارها این گروه به برگزاری دیدارها و اجلاس‌های سالانه خود ادامه می‌دهد. اولیور استوئنکل نظر خود در نشریه دیپلمات را اینگونه مطرح می‌کند: مهم تر از تفاوت در سیستم های سیاسی و اقتصادی، اعضای بریکس عمیقا بر روی انتقاد از نظم لیبرال به رهبری آمریکا و خطر حالت تک قطبی برای منافع خود عمیقا اشتراک نظر دارند.

طبق گزارش منتشر شده در فارن افرز با عنوان " آمریکا باید دوباره رهبری را در دست بگیرد" شاید به همین دلیل است  رهبران سه کشور از پنج عضو بریکس پس از پیروزی بایدن در انتخابات از ارسال پیام تبریک به بایدن امتناع کردند. روسای جمهور برزیل و روسیه از هر اظهارنظری درباره انتخابات امتناع کردند و شی جین پینگ نیز تصمیم گرفت وظیفه تبریک را به وانگ ونبین، سخنگوی وزارت خارجه خود محول کند. شاید از دید اعضای بریکس پیروزی بایدن به معنی بازگشت به دنیای قبل از ترامپ و نظمی باشد که ترامپ با عملکردش باعث خدشه دار شدن آن شده بود.

سازمان همکاری شانگهای: اتحاد چین و روسیه علیه آمریکا

هرچند نزدیک به 20 سال از زمان تاسیس این سازمان می گذرد اما برگزاری نشست کشورهای عضو این سازمان در 10 نوامبر (20 آبان) هرچند به صورت مجازی از اهمیت بیشتری برخوردار بود. این اولین حضور  مشترک رهبران ارشد چین و روسیه، دو رقیب اصلی آمریکا، پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا، در کنار هم بود. در این نشست شی جین پینگ در پیامی بر مشارکت و همکاری کشورهای عضو در زمان شیوع ویروس کرونا تاکید کرد.

به گفته کارشناسان چینی به لطف یک جانبه گرایی و سیاست دربهای بسته دولت ترامپ در چهار سال گذشته، توسعه همکاری های سازمان همکاری شانگهای دوره ای طلایی را سپری کرد و همکاری چین و روسیه باعث اتحاد بیشتر این سازمان شد. ولادیمیر پوتین نیز با استقبال از اظهارات همتای چینی خود مبنی بر حمایت از نقش سازمان بهداشت جهانی در مدیریت کرونا، سیاسی نکردن این بیماری و همکاری برای تولید واکسن به نوعی بر ادعاهای رهبران غرب و آمریکا طعنه زد.

غرب و آمریکا همواره از هند و پاکستان برای تقابل با نفوذ چین در آسیا بهره برداری کرده است. با اینحال عضویت این کشورها در سازمان همکاری های شانگهای می‌تواند به عنوان فرصتی برای کاهش تنش‌ها و میانجی گری بین طرفها مورد استفاده قرار گیرد. یانگ جین، پژوهشگر موسسه مطالعات مرکزی آسیا دراین باره معتقد است: زمانی که سازمان همکاری شانگهای تصمیم به قبول عضویت هند و پاکستان گرفت، تنش احتمالی میان کشورهای عضو گهگاه باعث شگفتی نخواهد شد و سازمان برای چنین اتفاقاتی آمادگی دارد.

در انتها می توان گفت باتوجه به توفقات منطقه‌ای و بین المللی کشورهای آسیایی و درک قدرت اقتصادی بلوک آسیا به نظر می رسد دوره ریاست جمهوری ترامپ فرصت مناسبی برای تصمیم گیری رهبران آسیایی بود که بیش از اندازه به آمریکا و غرب تکیه نکنند که نتیجه آن ایجاد و یا تقویت توافقاتی در راستای مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا بود. رویکرد چهارساله ترامپ فرصتی را در اختیار رقبای آمریکا (چین و آمریکا) قرار داد و از سوی دیگر هشداری برای متحدان قدیمی ایالات متحده بود تا بر اهمیت همکاری ها و توافقات بین المللی بدون حضور واشنگتن بیش از گذشته حساب کنند.

انتهای پیام/