Dünya Bankası Raporu: İran'da Ekonomik büyüme devam ediyor; enflasyonist etkiler ve döviz kuru kontrol altına alındı

Tesnim Haber Ajansı - Dünya Bankası, İran ekonomisine ilişkin "Önemli Koşullar ve Zorluklar" başlıklı raporunda şunları yazdı: İran ekonomisi petrol sektörünün yardımıyla üst üste dördüncü kez büyüyor. Ancak devam eden yüksek enflasyon ve iş fırsatlarının azlığı bu ekonominin zorlukları arasında yer alıyor.

Ülkenin ekonomik büyümesi kapsayıcı değil; İranlıların yüzde 28,1'i yoksul ve hanelerin beşte ikisi yoksullaşma riskiyle karşı karşıya. Öngörülere göre yaptırımlar, iklim değişikliğinin olumsuz etkileri, elektrik ve gaz kıtlığı ve azalan küresel talep nedeniyle ekonomik büyüme görünümü sınırlı kalıyor.

Raporda şunlar yeraldı: 2022’ de istikrarlı bir ortalama büyümeyi sürdürmesine rağmen, İran ekonomisi köklü yapısal zorluklarla karşı karşıya. Uzun vadeli büyüme yavaş ve istihdam yaratılmıyor; düşük verimlilik, yüksek enflasyon ve bankacılık ve emeklilik sistemindeki dengesizlik devam etmekte.

Bu zorluklar uzun süredir devam eden sosyo-ekonomik sıkıntıları daha da artırdı. Ekonomik yaptırımlar ve devletin ekonomideki ağırlığı gibi faktörler yüksek eğitimli genç nüfusun kullanılması da dahil olmak üzere, ekonominin endüstrilere doğru daha fazla çeşitlendirilmesi  ve turizm gibi petrol dışı hizmetlere yönelmek gibi İran'ın sahip olduğu ekonomik potansiyelinin tam olarak kullanılmasına engel oluyor.

* Nüfusun yaşlanması ve azalan doğum oranlarının ekonomik büyüme beklentileri üzerindeki olumsuz etkisi

Yüksek enflasyon ve iş kayıpları düşük gelirli haneleri orantısız bir şekilde etkiliyor. Yıllar süren yüksek enflasyon yoksul haneleri olumsuz etkiledi ve nakit sübvansiyonların gerçek değerini aşındırdı. Nüfusun yalnızca üçte birinin istihdam edildiği ve özellikle genç nüfus ve kadınlar için iş olanaklarının sınırlı olduğu dikkate alındığında, işgücü piyasasındaki zorluklar devam etmektedir.

Bu durum eşitsizlikleri artırıyor ve yoksulluk oranlarının yüksek olmasına neden oluyor. Yetersiz iş fırsatlarının varlığı, başta kadınlar olmak üzere birçok İranlıyı işgücü piyasasının dışına itmiş ve bunun sonucunda büyüme fırsatı kaçırılmıştır.

Nüfusun giderek yaşlanması, yüksek düzeyde vasıflı işgücü göçü ve doğum oranındaki düşüş, yalnızca ekonomik büyüme beklentilerini olumsuz etkilemekle kalmıyor, aynı zamanda şu anda sorunlarla karşı karşıya olan emeklilik sistemi için de bir zorluk oluşturuyor.

*Dünya Bankası: Zenginlere sağlanan sübvansiyonlar, ihtiyaç sahiplerinin yararına kaldırılmalı

Bu önemli yapısal sorunların çözümü için gerekli ekonomik reformların bir an önce yapılması gerekmektedir. Öncelikli reformlar arasında fiyatlarda ve finansal sistemde istikrarın yeniden sağlanması, piyasaya dayalı kredilendirme ve gereksiz piyasa müdahalelerinin ve fiyat kontrollerinin en aza indirilmesi yer alıyor.

İstikrarlı ve döngüsel olmayan bir maliye politikasının uygulanması, bütçe açığının azaltılmasına yardımcı olacak ve imalat ve yenilenebilir enerji sektörlerine yatırımın yanı sıra ekonomik çeşitlendirmeyi teşvik edecektir.

Gerçek ihtiyaç sahiplerine nakdi sübvansiyon vermek (ve zenginlere yönelik sübvansiyonu kaldırmak) hükümete iyi bir finansal potansiyel sağlıyor ve tabii ki belirli bir ihtiyaç sahibi gruba nakdi sübvansiyon ödemenin onları enflasyondan koruduğunu da söylemek gerekiyor.

* Hükümet bütçe açığını kapatmak için tüketimini azalttı

İran ekonomisi 2022’de ortalama %3,8'lik bir büyüme oranına ulaştı. Bu büyüme esas olarak hizmet ve sanayi üretim sektörlerinden kaynaklandı. Dünya pazarında arzın azalmasıyla birlikte petrol sektörü de büyüdü.

Bu yıl gayri safi yurtiçi hasılanın büyümesinin ana itici gücü özel sektör tüketimi olurken, kamu sektörü tüketimi bütçe açığını azaltmak amacıyla reel anlamda düştü.

Bu yıl hem ihracat hem de ithalat arttı ve makine sektörüne yapılan güçlü yatırımlar da yatırım rakamlarını artırdı. İlk çeyrekte 700.000 iş fırsatının büyümesine rağmen, 2023 yılı istihdam sektörü hala son üç yılın ekonomik büyümesinin gerisinde kalıyor.

* Enflasyon beklentilerindeki düşüş ve döviz kurundaki istikrar aylık enflasyonu aşağı çekti

Gıda fiyatları ve konut inşaat maliyetlerindeki artış 2023 yılının ilk 5 ayında enflasyon oranını %46,7'ye çıkardı. Ancak enflasyon beklentilerinin azalması ve döviz kurundaki istikrar aylık enflasyonun düşmesine yardımcı oldu.

Buna İran'ın yurtdışındaki döviz rezervlerine erişimi de eşlik etti ve bu da döviz kuru üzerindeki baskıyı azalttı. Son dönemde petrol ihracatındaki artış bütçe açığının azaltılmasına ve cari dengenin iyileşmesine yardımcı oldu.

* Petrol ihracatı yaptırımların yeniden uygulanmasından bu yana en yüksek seviyesine ulaştı

2022 yılında ve 2023 yılının ilk çeyreğinde petrol gelirleri bütçede öngörülen rakamın altında kalmış ve hükümet buna göre harcamalara öncelik vermiştir. Bu yılın ikinci çeyreğinden bu yana petrol ihracatı, ABD yaptırımlarının 2019 yılında yeniden uygulanmasından bu yana en yüksek seviyesine ulaştı.

İthalattaki artışa rağmen 2022 yılında petrol ihracatındaki artış, net sermaye hesabındaki 14,6 milyar dolarlık açık bu başarıyı boşa çıkarsa da, ülke 14,4 milyar dolar seviyesinde cari fazlayla ilerledi. Ülke üst üste yedinci kez net sermaye çıkışına tanık oldu. Negatif petrol dışı ticaret dengesine rağmen 2012 yılının ilk yarısında petrol ihracatının iyileşmesi, ülkenin toplam ticaret dengesinin pozitif kalmasını sağlayacaüı ön görülüyor.

Ekonomik Görünüm: GSYİH büyümesi orta vadede devam ediyor

GSYİH büyümesinin orta vadede ılımlı bir hızda ilerlemeye devam etmesi bekleniyor. Petrol üretimi ve ihracatındaki artışın, 2023’de düşen petrol fiyatlarının yanı sıra Çin ekonomisinin yavaş büyümesinin olumsuz etkilerini de etkisiz hale getireceği ve buna bağlı olarak İran'ın GSYH'sinin petrolün motoruyla birlikte büyüyeceği bekleniyor.

Petrol dışı sektörün de yaptırımlar, enerji kesintileri, likidite kısıtlamaları, düşük yatırım ve belirsiz ekonomik koşullar nedeniyle büyümesinin sınırlı düzeyde kalacağı öngörülüyor. Kuraklık ve su kıtlığı nedeniyle daha da kötüleşen tarım sektöründeki yetersiz üretim, orantısız bir şekilde yoksulları etkiliyor, gıda güvenliğini tehlikeye atıyor, şehirlere göçü artırıyor ve kır-kent eşitsizliklerini artırıyor.

*Cari hesaplar pozitif kalmayı sürdürüyor

Daha fazla petrol ihracatının ve dondurulmuş fonlara göreceli erişimin mali ve dış baskıları azaltması bekleniyor.2023-2025'te hükümet harcamalarının gelirleri aşması ve bunun da mali açığa yol açması bekleniyor.

Elbette petrol gelirlerinin de yardımıyla bu açık GSYİH'ya oranla daha küçük bir rakam olacaktır. Hükümet açığın büyük kısmını varlık satışlarıyla kapatmayı planlarken, varlık satışlarının bütçe açığını yetersiz düzeyde kapatması, bütçe açığından kaynaklanan enflasyonist baskıların sürmesi bekleniyor.

Dış sektörde, yüksek ham petrol ihracatının düşük petrol fiyatları ve artan ithalatı telafi etmesi nedeniyle cari hesapların pozitif kalması bekleniyor. Dondurulmuş varlığa  erişim, döviz kuru üzerindeki baskının azalmasına ve enflasyonist beklentilerin azalmasına yardımcı oluyor.

Yüksek enflasyon ve yetersiz iş fırsatlarının yaratılması, hane halkının refahı üzerinde baskı oluşturmaya ve yoksulluğu azaltma politikalarına meydan okumaya devam ediyor.

* Su ve enerji eksikliği İran'ın ekonomik geleceğine yönelik bir tehdit

Her halükarda İran'ın ekonomik görünümü süreç risklerine açık. Bu riskler arasında daha fazla su ve enerji sıkıntısının yaşanması, iklim değişikliği şoklarının yoğunlaşması sayılabilir.

Daha fazla yaptırımın uygulanması ve mevcut yaptırımların daha sıkı uygulanması, ticareti aksatabilir ve enflasyonist beklentileri daha da artırabilir. Yaptırımlarda önemli bir azalma veya geçici bir nükleer anlaşma, İran'ın ekonomik beklentilerini önemli ölçüde iyileştirebilir.