شهر تهران و زمین لرزه

به باور کارشناسان و پژوهشگران زلزله های مخربی در کمین این مراکز عظیم جمعیتی نشسته است.از زمانی که آقا محمد خان سرسلسله قاجاریه قریه تهران را به پایتختی برگزید، هیچ گاه نمی‌اندیشید که ممکن است این شهر بر روی گسل‌هایی واقع شده باشد که فعالیت هر از چند گاه آن خسارات بسیاری به دنبال داشته باشد، چنان که در دوره فتحعلی شاه رخ داد، اما نکته این جا است که سابقه زلزله در تهران به سال‌ها پیش از این باز می‌گردد.

حدس زده می‌شود نخستین زلزله تهران 4000 سال پیش از میلاد مسیح در شهر ری اتفاق افتاده است. حدود 1000 سال پیش، چند زلزله تاریخی در تهران اتفاق افتاد. حدود سال 700 تا800 میلادی نیز چند زلزله تاریخی رخ داد.

آخرین زلزله بزرگ تهران در 27 مارس 1830 میلادی (183سال پیش) با بزرگی بیش از هفت درجه ریشتر به وقوع پیوست. در مورد ابعاد تخریب این زلزله منابع چنین گزارش کرده‌اند: مناطق شمیرانات و دماوند تقریبا به طور کامل ویران شد و حدود 70 روستا در شرق جاجرود از بین رفتند. در پایتخت حتی یک خانه از آسیب در امان نماند. بخشی از کاخ و بازار فروریخت و ساختمان سفارت بریتانیا به‌سختی آسیب دید.آژانس همکاری های بینالمللی ژاپن در گزارش مفصلی که در سال 1380 انتشار داد ، حاصل پژوهش های گسترده خود بر روی "ریز پهنه بندی لرزه ای تهران بزرگ" را به شهرداری تهران ارائه داد.در ابتدای این گزارش آمده است:

" پهنه ی تهران بزرگ در کوهپایه کوههای البرز، که بخشی از پهنه کوه زایی آلپ - هیمالیا را تشکیل می‌‌دهد قراردارد. این پهنه دارای توان لرزه‌ای بالا و با گسل‌‌های فعال و متعدد است. منطقه شهری تهران بر روی لایه‌‌های آبرفتی (که از طریق سازندهای زمین‌‌شناختی پیچیده‌‌ای بر روی سنگ سخت انباشته شده) توسعه یافته است. برپایه داده‌‌های زلزله‌های تاریخی، تهران متحمل چندین زلزله شدید با دوره‌های بازگشت 150 سال شده است. شهر منجیل که در 220 کیلومتری شمال باختری تهران قرار گرفته است در سال 1369، دچار زلزله مهیبی گردید که در اثر آن حدود 15000 نفر جان خود را از دست دادند. زلزله شناسان احتمال وقوع زلزله‌ای شدید را در آینده نزدیک در تهران می‌‌دهند زیرا این شهر از سال 1209 خورشیدی تاکنون زلزله مصیبت‌‌باری را تجربه نکرده است.

توسعه شهری تهران به سرعت و بدون ایجاد سامانه‌ های مناسب پیشگیری از فجایع ناشی از زلزله‌های محتمل صورت گرفته است. تهیه برنامه پیشگیری از بلایای ناشی از زلزله در سطح منطقه‏‌‌ای و شهری به طریقی که بتواند آسیب‌‌های احتمالی ناشی از رویداد زلزله را کاهش دهد به فوریت لازم و ضروری است."(جایکا،1380 )

گسل های بزرگی که می توانند شهر تهران را با فعالیت لرزه ای خود تحت تاثیر قرار دهند عبارتند از:

"گسل های اصلی شهر تهران

►   گسل فشاری مشاء►   راندگی شمال تهران►    راندگی نیاوران►   راندگی تلوپائین►    گسل محمودیه►   گسل شیان - کوثر►   گسل شمال ری►   گسل جنوبی ری

►   گسل کهریزک►   گسل پیشوا►   گسل گرمسار►   گسل پارچین" (هدایی ،1390)

این گسل ها پتانسیل ایجاد زلزله هایی با قدرت تخریب زیاد در شهر تهران را دارا بوده و به واسطه ی آسیب پذیری ویژه شهر تهران می توانند در صورت تکانش های شدید ، خسارات جبران ناپذیری را بر جامعه ی شهری تهران وارد سازند.اما چرا شهر تهران را آسیب پذیر می دا نیم ، به بیان دیگر چه عواملی سبب شده این شهر در رده ی بالایی از آسیب پذیری در برابر زلزله برخوردار باشد. مهمتر از همه شاید وضعیت سازه ها در این شهر باشد، سازه هایی که هدف اصلی و آماج حملات شدید لرزه ای است.

"وضعیت آسیب پذیری ساختار کالبدی شهر  تهران:

§        ویژگیهای زمین شناختی بستر جغرافیائی محل استقرار شهر

§        وضعیت کاربری اراضی و تناسب همجواری ها

§        وضعیت تراکم جمعیتی در نواحی شهری

§        وضعیت تراکم ساختمانی

§        دسترسی به فضاهای باز و سبز

§         دسترسی به شبکه های ارتباطی

§        توان امدادی و درمانی شهر و دسترسی به مراکز امدادی و درمانی

§        دوری از مراکز حساس و خطرزا

§        وضعیت تاسیسات و تجهیزات شهری از نظرایمنی در برابر زمین لرزه

§        وضعیت مقاومت ساختمانها در برابر زمین لرزه

§        عوامل مربوط به ویژگی های معماری و سازه ای ساختمانها

با این اوصاف برای مقابله با خطر بزرگی که شهر تهران را تهدید می کند چه باید کرد.مدیریت خطر پذیری (ریسک) یکی از رویکردهای روزآمدی است که امروزه مورد توجه مدیران بحران در سرتاسر جهان قرار دارد.

مدیریت  خطر پذیری(Risk management) از 4 بخش اصلی تشکیل یافته است:

ü     تعیین خطرات برای ایمنی جامعه

ü     تجزیه وتحلیل و ارزشیابی مخاطرات

ü     تجزیه وتحلیل آسیب پذیری جامعه

ü      کاهش ریسک

اولین گام در مدیریت ریسک یک ساختار مناسب برای به انجام رساندن این مهم است: بر این اساس برای انجام مطالعات و بررسی علمی خطرات بایستی در قدم اول ساختار و سازمانی که از دانش،تجربه ، نیروی انسانی متخصص و مجرب و منابع مالی مناسب بهره مند است، برای انجام این فعالیت ایجاد گردد.

دومین گام انجام بررسی ها وارزیابی خطرپذیری است که فعالیت های زیر را در بر می گیرد.که اولین اقدام در این بخش شناسایی ریسک هاست.و بایستی در این قسمت برسی شود که در حال حاضر با چه خطراتی روبرو هستیم و چه خطراتی ممکن است در آینده ما را درگیر خود کنند.بعنوان مثال برسی های تاریخی به ما نشان خواهد داد که چه سوانحی در منطقه رخ داده و چه مشکلاتی را رقم زده اند.همچنین بررسی های علمی پتانسیل های خطر آفرین در آینده را برای ما مشخص خواهد کرد.نگاه اول نگاه گذشته نگر به خطرات و سوانح است و نگاه دوم می تواند نگاهی آینده نگر به خطرات و سوانح باشد.

همچنین در ارزیابی آسیب  پذیری بایستی برای سوالات زیر پاسخ های در خوری بیابیم.

§        عوامل موثر در آسیب پذیری کدام است؟

§        علل درک متفاوت افراد از خطرات چیست؟

§        رابطه بین مخاطرات و آسیب پذیری چیست؟

§        روشهای کاهش آسیب پذیری کدام است؟

§        روشهای کاهش خطر پذیری مبتنی بر جامعه (جامعه محور)چیست؟

پس از آنکه خطری همچون زلزله برای شهر تهران مورد بررسی های جامع علمی قرار گرفت، اکنون با اطلاعات و آگاهی هایی که از میزان و ابعاد خطر داریم بهتر می توانیم به دنبال راه چاره باشیم.

همانگونه که آوردیم سیاست های کاش خطر و افزودن بر قدرت تابآوری جامعه در برابر خطرات امروز مهمترین رویکرد در مدیریت سوانح است. انشاء الله به این موضوع در نوشته های آتی بیشتر خواهیم پرداخت.

غلامرضا گنج آبادی ،دبیرکل اسبق جمعیت هلال احمر

انتهای پیام /