شهر،شهروندان وآسیب های اجتماعی

 این آسیب ها غالبا باعث رنجش روانی، جسمی و مادی اقشار خاص و آسیب پذیر جامعه میشوند. بر همین اساس آسیب شناسی اجتماعی علمی است که به مطالعه، ریشه یابی، شناخت و بررسی راهکارهای رفع این آسیب ها می پردازد. وقتی که از آسیب های اجتماعی شهری صحبت می کنیم در واقع این معضل را در جغرافیای شهر و در چهارچوب شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر مورد بررسی قرار می دهیم. به بیان دقیقتر آسیبهای اجتماعی شهری آسیب هایی هستند که در پی توسعه زندگی شهری و معضلات و پیامدهای آن به وجود می آیند.
بیان این مسئله به صورت یک فرمول کلی و ثابت دشوار است اما می توان گفت که دست کم در برخی دوره های تاریخی و به ویژه در برخی مناطق خاص در جهان چنین رابطه مستقیمی میان توسعه شهرنشینی و معضلات ناشی از آن و آسیب های اجتماعی ناشی از عدم تعادل در نظام اجتماعی شهر وجود دارد.
به طور کلی شهرهای بزرگ و کلان شهرها در همه نقاط جهان در دورانی که رشد سریع جمعیت شهری را تجربه میکنند با تراکم و تشدد انواع معضلات شهری از انواع آلودگیها، گرفته تا عدم وجود زیرساخت-های شهری لازم، مشکل جابه جایی¬های درون شهری، اشتغال شهروندان، فقر شهری و ... مواجه میشوند. بخش بسیارمهمی از مشکلات شهری در این مرحله به مسائل اجتماعی و فرهنگی و من جمله آسیب¬های اجتماعی شهری باز میگردد. تا اینجا در واقع تفاوتی میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه وجود ندارد. تفاوت در سرعت و حجم پدیده شهری شدن در این دو دسته کشورهاست. اگر بخواهیم نگاهی دقیق و آماری به این قضیه داشته باشیم میتوانیم مساله را این گونه مطرح کنیم که: در سال 2007 برای نخستین بار جمعیت ساکن در شهرها از جمعیت روستایی پیشی گرفت. نکته مهم این است که سهم قابل توجهی از این گسترش شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه اتفاق افتاده است. در این کشورها رشد جمعیت شهری به صورت انفجاری، نامتوازن و بسیار شتابان و بی قاعده رخ داده است و میتوان گفت به جای پدیده "شهری شدن" (Urbanization) با پدیده "شهری شدن بیش از حد" (over Urbanization) مواجه هستیم. به لحاظ زمانی نیز در کشورهای توسعه یافته دوره شهری شدن دوران صعود را پشت سر گذاشته و روبه افول دارد. در حالیکه در کشورهای در حال توسعه در حال حاضر شهرنشینی یک سیر صعودی را تجربه می کند. بهترین شواهد در این زمینه آمار و ارقام هستند. طبق پیش بینی های سازمان ملل تا سال 2015 از 27 کلان شهر جهان، 18 شهر در آسیا خواهد بود. رشد جمعیت در چند دهه  اخیر در کشورهای بزرگ صنعتی جهان کمتر از یک درصد بوده در حالیکه این رقم برای کشورهای کمتر توسعه یافته بین 6 تا 9 درصد بوده است.
به طورکلی زمینه بروز آسیبهای اجتماعی در افراد می تواند از حوزه های شخصیتی و فردی، خانوادگی، کاری و جامعه نشات بگیرد. اما عوامل ساختاری موثر در گسترش آسیب های اجتماعی در شهرها و راهکارهای کنترل آنها، مبحثی است مربوط به مدیریت شهری. عوامل زمینه ساز آسیب های اجتماعی در شهرها عبارتند از: رشد جمعیت شهری و عدم رشد زیر ساخت ها و امکانات شهری با متناسب با آن، مهاجرت گسترده از روستاها به شهرها، مشکل اشتغال شهروندان و فقر شهری و مشکلات معیشتی عدم جذب جمعیت شهری به چرخه کار مفید و مولد، تغییر ساختار و ترکیب جمعیت و رشد جمعیت جوان و جویای کار و عدم رشد کارآفرینی شهری، فقر فرهنگی و عدم وجود زیرساخت های آموزشی و تربیتی کافی کاهش سطح کنترل و نظارت عمومی، سهولت ارتکاب جرم و ضعف وجدان عمومی برای مقابله با آسیب های اجتماعی در سطح شهر می توان تقویت زیرساخت ها، امکانات شهری، توزیع عادلانه منابع، افزایش سطح نظارت، توسعه زیرساخت های آموزشی، تقویت نهادهای مذهبی و ارزشهای فرهنگی و اخلاقی و توسعه کارآفرینی شهری، توسعه فعالیت های ورزشی، هنری، ... را در یک برنامه ریزی جامع و کلان نگر مورد توجه قرار داد.
در ایران پدیده شهری شدن و رشد جمعیت شهری در حجم و سرعتی قابل توجه نسبت شهرنشینی در ایران از 6/37 درصد در سال 1345 به حدود 70 درصد در سال 1385 بالغ گشته است، بخش عمده ای از بار این رشد شهرنشینی بر دوش تهران قرارداد و بالطبع عوامل زمینه ای بروز آسیب های اجتماعی در این شهر از شدت و تراکم بیشتری نسبت به سایر مناطق شهری در ایران برخوردارند. در چهارچوب فعالیت های شهرداری در فاصله سال های 1384 تا 1391 مجموعه اقدامات ارزنده ای صورت گرفته است که از آن میان می توان به برنامه هایی چون طرح جامع مهار، کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی شهر تهران، مطالعه و آسیب شناسی محله ای تهران، شناسایی نقاط آسیب خیز و بحران زای اجتماعی حرفه آموزی و فراهم آوردن زمینه آشتغال مددجویان، گسترش طرح مددکار شهر و ارائه خدمات مشاوره ای در مراکز فرهنگی، اجتماعی، و در عرصه اجرایی ساماندهی و بازتوانی و کمک به استقلال آسیب دیدگان اجتماعی و فراهم ساختن زمینه بازگشت پاک سازی سیمای شهر و کاهش نمود آسیب های اجتماعی توسط واحدهای گشت زنی و ساماندهی کودکان کار فرار، معتادان، افراد بی سرپناه، ساماندهی کارگران فصلی اشاره کرد. یک نکته مهم در این رابطه این است که با توجه به رابطه میان مسأله بی کاری و آسیب های اجتماعی توسعه طرح ها و برنامه های کارآفرینی از جمله ترتیبات نهادینی است که به منظور تثبیت وضعیت آسیب دیدگانی که به جامعه بازگشته اند صورت می گیرد. درعین حال لازم است به این نکته اشاره کنیم که ثمربخش بودن این اقدامات در گرو استمرار طرح ها و همکاری کلیه نهادهای مسوول در جامعه است.

محسن پیرهادی

انتهای پیام /