دامغان شهر "صد دروازه" در مسیر "جاده ابریشم"+تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از دامغان، بنای شهر دامغان را به هوشنگ نبیره کیومرث که از پادشاهان پیشدادی بوده نسبت می‌دهند و روزگاری نیز پایتخت اشکانیان بوده و نیز دامغان را جزو اقلیم چهارم می‌دانسته‌اند.

در بیشتر کتب جغرافیا و تاریخ نام دامغان برده شده که تمامی نوشته‌های آنها اشاره بر اهمیت و اعتبار شهر قدیمی دامغان دارد چرا که دامغان در سر راه جاده ابریشم و مسیر گذر از غرب به شرق از گذشته‌های دور تا به امروز بوده و صحت و دلیل این ادعا این است: زمانی که یونانی‌ها به شهر تاریخی دامغان می‌رسند آن را آباد می‌بینند و بخاطر بزرگی و وجود آذوقه و علوفه فراوان آن را "هکاتم پلیس " می نامند که هنوز هم به نام‌های هکاتم پلیس و صد دروازه معروف و مشهور است.

دلیل دیگر این ادعا وجود کاروانسراها، قلعه‌ها و تپه های قدیمی و برج و بار و حصار عظیم داخل و خارج شهر دامغان است.

ویژگی های جغرافیایی

شهرستان دامغان از شمال با استان‌های مازنداران و گلستان از جنوب با با استان یزد، از شرق با استان خراسان رضوی و از طریق مرکز استان سمنان با استان تهران ارتباط دارد.

این شهرستان بر اساس آمار سر شماری نفوس و جمعیت کشور درسال 1385 دارای بیش از 80 هزار نفر جمعیت است.

صنایع دستی و سوغات

در حال حاضر در این شهرستان گارگاه‌های گلیم بافی و معرق، قلمکار و سفال گری فعالیت می‌کند که در این زمینه هنرجویان زیادی آموزش دیده و یا در حال آموزش هستند.

اماکن تاریخی و جاذبه های دیدنی

آبشار نسروا

آبشارهای زیبای نسروا که بخشی از هدایای الهی به طبیعت و سرزمین کهن دامغان است در 20 کیلومتری شمال شرقی شهر دیباج واقع شده اند.

مسیر مناسب برای دستیابی به آبشارها بدین گونه است که پس از طی 9 کیلومتر از جاده اصلی دیباج به گلوگاه نخستین جاده خاکی سمت راست خود را 12 کیلومتر می‌گذرانید تا به رودخانه و مزرعه سرسبزی می‌رسید. سپس جاده کناره رودخانه را به سمت شرق 4 کیلومتر ادامه داده تا به انتهای جاده و به ابتدای ورودی تنگه و دره نسروا با درختان ارس و جریان زلال آب برسید، سپس مسیر روح پرور تنگه و رودخانه را 45 دقیقه پیاده طی می‌کنید.

تنگه زندان

تنگه زندان از جمله جاذبه های نمونه کوهستانی شهرستان دامغان است که در طی سال گردشگران و طبیعت‌دوستان فراوانی را به سوی دیدنی‌های بی شمار خود جذب می کند. این تنگه در 17 کیلومتری شرق شهر دیباج واقع شده است و دسترسی به آن آسان است. قبل آنکه به تنگه برسید در مسیر دشت گلهای شقایق وجود دارد و جهت اصلی این تنگه رویایی و خیال انگیز جنوبی و شمالی می باشد و در دامنه‌های جنوبی کوه سترگ کهکشان واقع شده است. تنگه دارای دیوارهای صخره ای و سنگی مرتفعی است که بسیار جذاب و سحر انگیز است.

آب بسیار خنک و گوارائی در مسیر تنگه جریان دارد، وجود این آب و فراز و نشیب تنگه، زمینه ایجاد آبشارک‌ها و آبشار زیبائی را فراهم آورده است که بر جذابیت‌های بی‌شمار تنگه افزوده است.

در بهار و تابستان مسیر تنگه و بیرون آن همه‌جا مملو از علف‌زارهای سرسبز و گیاهان داروئی معطر از جمله آویشن، سریشو، اشتل‌غاز، زرشک کوهی، زیره و رنگارنگ کوهستانی است که بی‌تردید از دیدن آن همه تنوع و بوهای شامه نواز خیره و مسحور می‌شوید.

منطقه انگورستانی

منطقه چشمه انگورستانی دهکده دهخدا شهرستان دامغان در شمالی‌ترین قسمت دره سرسبز تویه دروار قرار گرفته و آب آن به مصرف آبیاری و شرب می رسد.

آب زلال چشمه، شرایط اقلیمی توام با آسایش آن در دوره های گرم سال و چشم انداز دره ای که چشمه مشرف بر آن است، در کنار زیبائی‌های طبیعی فراوان دیگر، از جمله آبشارها و آبشارک‌های فوق العاده زیبا، باغ های میوه و مردمان خونگرم و مهربان از جمله قابلیت‌های این منطقه است.

بازار دامغان

از لحاظ موقعیت مکانی، در راسته خیابان امام واقع و از غرب به شرق امتداد دارد. این بازار دارای سه دهنه ورودی از خیابان امام است و یک دهنه ورودی از طرف بلوار جنوبی و دهنه ورودی دیگر از سمت میدان امام می باشد. علاوه بر این ورودیها، دارای یک ورودی به صورت مستقیم از طرف باغ جنت و یک ورودی فرعی از تکیه در قلعه است. سقف دالانی بازار به صورت گنبدی است که این گنبدها یک در میان دارای نور گیر است. بیشتر مغازه‌ها نیز دارای سقف گنبدی می باشند، ولی بعضی از مغازه‌ها به خاطر تعمیرات دارای سقف مسطح هستند. مغازه‌های جنب خیابان امام خمینی (ره) دارای دو درب ورودی، یکی از داخل بازار و یکی از خیابان امام خمینی (ره) است.

بازار دارای تویزه‌های جناغی است که بر روی نیم ستون‌های دیوار بازار زده شده است. به‌صورت تقریبی در وسط بازار به علت شیب و گودی در دو دهنه برای ورود از خیابان امام خمینی (ره) به‌وسیله پله به بازار راه می‌یابد ولی از وردی‌های دیگر به صورت مستقیم وارد بازار می‌شود. به طور نسبی در وسط بازار، در چوبی بزرگی است که به کاروانسرا راه داشته که اکنون فقط همین در باقی است.

در ابتدای بازار از قسمت بلوار جنوبی به دلیل ساخت و ساز و تعمیرات توسط بازاریان و رعایت نکردن نحوه ساخت و حریم به طور کامل با بافت بازار مغایرت دارد در این قسمت امامزاده ای بنام امامزاده نورالله است. در سال 1378 قسمتی از پشت بام بازار، کاه‌گل داده شده و همین‌طور در سال 1385 ناودان‌های مسیر باران نیز تعمیر شدند.

گنبد چهل دختر دامغان

این برج از ابنیه دوره سلجوقی است. بنای مذکور در سال 446 هجری به دستور ابوشجاع موسوم به اسفاربکی بن اصفهانی از آجر ساخته شده است. محیط خارجی این برج 23 متر و قطر داخلی آن 5/5 متر و حدود 15 متر ارتفاع دارد و در بالای آن نزدیک به گنبد، کتیبه ای به خط کوفی با تزئینات زیبایی آجر و قطار بندیهای جالب مشاهده می شود که از اول آن «امر ببناء هذالقبه الامیر الجلیل ابوشجاع اسفها»... و در قسمت آخر آن «ثلثمائه» خوانده شده است. در بالای در چوبی این برج که در سال‌های اخیر ساخته و نصب شده و از طرف جنوب شرقی باز می‌شود، کتیبه دیگری به خط کوفی وجود دارد.

دکتر ج.کریستی ویلسون در کتاب «تاریخ صنایع ایران» می‌نویسد: علاوه بر برج مقبره ای که در دامغان به پیر علمدار معروف است و در فصل گذشته مسطور شده، مقبره شبیه آن در همان شهر موجود است که چهل دختران نامیده می‌شود و تاریخ 446 هجری (1053 میلادی) است. اگر چه این دو برج از حیث شکل شبیه هم هستند و هر دو سقف مخروطی پیازی شکل دارند ولی آجرهای چهل دختران بهتر و قشنگتر از آجرهای پیر علمدار است.

نکته قابل توجه در تزئین برج چهل دختران وجود یک سلسله سواستیکا است. برج مقبره ای چنان گرد و مخروطی بالا رفته است که گویی قالب ریخته‌اند. در داخل گنبد قبری ساده و گچی به ابعاد 74×216 و ارتفاع 30 سانتی متر بدون هیچگونه تزئین و سنگ نبشته ای وجود دارد که بین

این قبر ساده با گنبد عالی آن هیچ تناسبی وجود ندارد داخل برج نیز با گچ سفید شده است.

کف مقبره حدود 75 سانتی متر از صحن مجاور بلندتر است و با یک پله که در مدخل آن قرار دارد با محوطه اطراف امامزاده ارتباط پیدا می کند فاصله برج تا بقعه 275 سانتی متر است.

برج طغرل

بنای برج طغرل یا مهماندوست بر روی پایه ای دایره ای شکل قرار گرفته است که دارای 12 ترک طاق‌نمئی است. در بالای برج سه ردیف مقرنس کاری بسیار زیبا و استادانه دیده می شود که این مقرنس ها بر زمینه استوانه ای قرار گرفته است.

تبدیل معماری 12 ضلعی به استوانه شیوه کار معماری برج مهماندوست را جزء نمونه‌های استثنائی برج‌های آرامگاهی قرار داده است. کتیبه‌ای به خط کوفی بر گرداگرد این قسمت استوانه‌ای وجود دارد که تاریخ بنای آنرا سال 490 ه.ق بیان می‌دارد.

این کتیبه از نظر اجزا و شیوه نگارشی بر کشیدگی هرچه بیشتر ساقه‌ها تکیه دارد. به طور عمده در دو سوی انتهائی ساقه‌ها، شاهد دو پیچکی هستیم که بر روی هم قرار گرفته‌اند. شروع حروف در پائین با برش‌های خاص از شکل هندسی خارج شده که به آنها جنبه تزئینی بخشیده است. اهالی روستاهای مجاور این بنا را بقعه امامزاده قاسم از اولاد موسی بن جعفر (ع) می‌دانند. برج مهماندوست دامغان دارای گنبدی بوده است که فرو ریخته و ارتفاع آن بدون گنبد 14.5 متر است.

این برج در 18 کیلومتری شرق دامغان و در نزدیکی جنوب روستای مهماندوست و در بین راه دامغان شاهرود واقع شده است.

پیر علمدار

برج پیر علمدار، یکی از نمونه های بسیار ارزشمند معماری قرن پنجم ایران است. برج به صورت مخروطی پیازی شکل ساخته شده است. ارتفاع این بنا 13 متر و قطر داخلی آن 4.5 متر است. در قسمت زیر گنبد انتهای بدنه برج دارای تزئینات آجری و گچی زیبایی است که در وسط تزئینات، کتیبه‌ای به خط کوفی نوشته شده است.

کشیدگی حروف نسبت به دیگر کتیبه‌های روی برج های آرامگاهی که بیشتر ساخته شده، بیشتر است. در طول ساقه حرف‌های کشیده‌ای چون الف و لام و گره‌های تزئینی به گونه‌های مختلف اجرا شده و نگاره‌هائی به شکل گلابی، به زیبائی هرچه تمام‌تر در کنار هم به کار رفته است.

بر اساس کتیبه خط کوفی پیرامون برج، این برج در بین سال‌های 417 تا 420 هجری قمری به دستور ابوحرب بختیاربن محمد فرزند محمدابن ابراهیم، برای پدرش ساخته شده است. ابوحرب با توجه به سروده منوچهری دامغانی حاجب دربار قابوس ابن وشمگیر «فلک المعالی» پادشاه زیاری است که از جانب این پادشاه به حکومت دامغان رسید.

در داخل برج و بر روی گچ کتیبه‌ای به رنگ سرمه‌ای شنگرف و به خط کوفی نوشته شده که یکی از آیه‌های سوره مبارکه زمر است و در دوره های بعدی به بنا افزوده شده است. با توجه به اینکه در کنار برج در گذشته مسجدی از دوران ایلخانی وجود داشته که تنها قسمتی از یک کتیبه آن باقی مانده است. به احتمال زیاد کتیبه داخل برج نیز در دوران ایلخانیان بر روی دیوار داخلی برج نوشته شده است. این برج در محله خوریا نزدیک مسجد جامع دامغان و در خیابان شهید مطهری (ایستگاه) واقع شده است.

مسجد تاریخانه

مسجد تاریخانه یکی از مهمترین بناهای بازمانده از قرون اولیه اسلامی در این کشور بوده و بنا به نوشته بعضی از کتب در زمان جلوس نخستین خلیفه عباسی (سفاح) درسال 132 هجری قمری و سلطنت هارون الرشید 170 هجری قمری ساخته شده است.

نام مسجد از دو واژه تاری و خانه تشکیل شده است که تاری لفظ ترکی و به معنای خدا است.

خدای خانه از نخستین نمونه‌های مساجدی است که در آن مناره نیز یکی از عناصر تشکیل دهنده به شمار می‌رود و پلان این مسجد عبارت است از یک حیاط مربع شکل در سمت قبله یک تالار ستون‌دار و در سه سمت دیگر یک ردیف رواق ساخته شده است.

تالار ستون دار آن در حال حاضر دارای هفت ناو طولی و سه ناو عرضی است و ناو وسطی آن عریض‌تر و رفیع تر از ناوهای طرفین بوده و شامل محراب است.

عده‌ای سبک معماری مسجد را عربی می دانند و ساخت آن را مشابه مسجد مدینه عنوان نموده‌اند اما آثار به جای مانده از ستون‌های یک کاخ ساسانی در نزدیکی دامغان، شباهت بسیار زیادی با ستون‌های مسجد تاریخانه دارد.

آندره گدار، باستان شناس فرانسوی ضمن ارائه رساله‌ای مفصل سبک معماری مسجد تاریخانه را صددرصد ساسانی می‌داند و متذکر می‌شود که در ساخت مسجد تاریخانه تمام اشکال معماری ایرانی خالص است و حتی در بکار بردن مصالح، همان مصالح بکار رفته در معماری ساسانی یعنی آجر و خشت و گچ و چوب استفاده شده است. بدین ترتیب که از آجر برای ساخت قوس‌ها و ستون‌ها و از خشت برای ساخت دیگر قسمت‌های مسجد استفاده شده است.

برای ساخت قوس‌های بی‌نظیر طاق‌ها نیز، چوب برای استحکام و گچ برای اندود سطوح مختلف به‌کار رفته است.

قوس‌های به‌کار رفته در تاریخانه، گهواره‌ای یا آهنگ بوده که این کار در ایران تازگی نداشته و در هفت تپه شوش نیز دیده شده است.

استفاده از قوس های جناغی در سمت رو به حیاط و نیز گنبدهائی که بر روی ستون‌ها زده شده هیچ تناسبی با اصل بنای مسجد نداشته و مربوط به دوران بعد است.

این مسجد در گذشته دارای الحاقاتی بوده که اکنون از بین رفته و صحن مرکزی تنها با ماده‌ ای آهکی یا گچی پوشیده شده است.

مناره مسجد تاریخانه دامغان

مناره اولیه مسجد تاریخانه در داخل مسجد بوده که تخریب شده و در ساخت آن از خشت استفاده شده بود و پلان آن با توجه به نقشه آندره گدار، مربع شکل بوده است.

مناره کنونی مسجد تاریخانه در جنب مسجد بنا شده و مانند برخی دیگر از ابنیه استان سمنان به دستور ابو حرب بختیار ابن محمد حاکم ایالت قومس در دوران غزنویان ساخته شده است.

این مناره سکو ندارد و به صورت مستقیم از روی زمین و با محیط دایره ایجاد شده و هر چه به ارتفاع مناره اضافه می‌شود از قطر آن کاسته می‌شود. این مناره دارای 26 متر ارتفاع و 86 پله است.

در ناحیه میانی مناره، کتیبه‌ای به خط کوفی نگاشته شده که برروی آن نام بانی مناره بدین شرح بیان شده است که "بسم الله الرحمن الرحیم امر به بنای هذاامناره الحاجب الجلیل ابوحرب بختیاربن محمد فی ولایه الامیر السید اللجل فلک المعالی ".

این بنا در جنوب شهرستان دامغان و در خیابان ایستگاه راه آهن قرار دارد.

تپه حصار دامغان

تپه حصار واقع در حاشیه جنوبی شهر دامغان برای نخستین بار توسط اریخ اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیا در سال 1312 مورد کاوش قرار گرفت.

بر اثر این کاوش ها روشن شد که این محوطه باستانی دارای سه دوره اصلی فرهنگی از اواخر نوسنگی تا پایان عصر مفرغ است. از زمان کاوش‌های اشمیت در تپه حصار این محوطه به‌عنوان یکی از محوطه‌های مبنا برای شناسائی فرهنگ‌های همزمان در فلات مرکزی ایران مورد استناد باستان شناسان است.

در سال 1355 هیاتی از باستان شناسان دانشگاه پنسیلوانیا، تورین ایتالیا و مرکز باستان شناسی ایران به سرپرستی رابرت دایسون و موریتزیو توزی کاوش‌هائی در تپه حصار انجام دادند.

هدف از این کاوش‌ها بازنگری مواد به دست آمده و دوره بندی فرهنگی توسط اشمیت بود. بر اثر این کاوش‌ها روشن شد که تپه حصار در هزاره‌های چهارم و سوم قبل از میلاد یکی از مراکز مهم تولیدی برای ساخت انواع اقلام صادراتی نظیر اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده است.

درسال 1373 تپه حصار برای سومین بار مورد کاوش قرار گرفت. در آن سال قرار بود خط دوم راه آهن تهران- مشهد که در زمان پهلوی اول در دل تپه حصار ایجاد شده بود ساخته شود.

این کاوش‌ها به سرپرستی احسان یغمائی، نتایجی قابل توجه در برداشت از جمله کشف شماری گل نبشته به خط میخی بابلی قدیم که هنوز خوانده نشده است.

این گل نبشته‌ها که قدمت آنها به سال‌های 2000 تا 2200 قبل ازمیلاد بر می‌گردد، شاهد بسیار خوبی بر وجود مبادلات فرهنگی بین تمدن‌های بین النهرین و فلات ایران است که جزئیات آن هنوز بر ما روشن نیست.

بر اساس یافته‌های به دست آمده و سن سنجی‌های مطلق به روش کربن 14 تاریخ قدیمی‌ترین لایه‌های تپه حصار به اواسط هزاره پنجم قبل از میلاد باز می‌گردد.

استقرار در تپه حصار در ظاهر تا حدود 1700 قبل از میلاد به طور پیوسته ادامه داشته است و پس از آن هیچ‌گاه مورد سکونت قرار نگرفت. با وجود این در دوره ساسانی ساختمانی بزرگ دارای گچ‌بری‌های زیبا در فاصله حدود 200 متری تپه حصار ساخته شد.

در گمانه زنی های سال 1385، به منظور تعیین محدوده واقعی این محوطه، با کشف گورستانی از عصر آهن (550 تا 1500 پیش از میلاد) در غرب تپه حصار مشخص شد که این محوطه، بر خلاف آنچه تصور می شد، پس از عصر مفرغ نیز مورد سکونتِ اقوامی بوده است.

انتهای پیام/