غبار مشکلات بر شیشه‌های ویترین کتاب/ مواجهه وزارت ارشاد با کتابفروشان چگونه باید باشد؟
در حالیکه کتابفروشان از معدود حمایت‌های دولتی در سال‌های گذشته برخوردار بوده‌اند، مشکلات اقتصادی و ناهماهنگی در بدنه دولت موجب شده تا این صنف در معرض تهدید جدی قرار بگیرند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در چند اظهارنظر اخیر خود چه قبل از رأی‌اعتماد در مجلس شورای اسلامی و چه بعد از آن در برنامه شهر فرنگ و روز ملی صنعت چاپ، درباره صنعت نشر چند کد بسیار مهم داده است،؛ کدهایی که نشان می‌دهد او با مختصات امروز صنعت نشر آشناست و مشکلات را حداقل در سطح کلان آن می‌شناسد. اینکه اسماعیلی چه اندازه می‌تواند در برطرف کردن این مشکلات موفق باشد، بسته به انتخاب معاون فرهنگی برای مدیریت بحران فعلی نشر و تعامل با اهالی این حوزه دارد.
در این چندماه اخیر و تغییر دولتها کارشناسان حوزه نشر خود مطالبات و نیازهای این حوزه را در رسانه‌ها با دولت در میان گذاشته‌اند، در مواردی راهکارهای حل این معضلات را نیز بیان کرده‌اند. خبرگزاری تسنیم نیز در گزارش‌های متعدد به احصاء این مشکلات و بیان راهکارهای کارشناسان پرداخته است. در این گزارش ما به بخش دیگری از زنجیره نشر، یعنی کتابفروشان و مشکلات آنها پرداخته‌ایم. کتابفروشان یکی از بخش‌های مهم صنف نشر است که در دولت یازدهم و دوازدهم حمایت از آنها به نسبت حمایت از ناشران اندک بود. دولت از یک سو با یارانه‌های بسیار ناچیز طرح‌های فصلی، ادعای حمایت از کتابفروشی‌ها را داشت و از سوی دیگر، با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب و ارسال پیامک به مشتریان کتابفروشی‌ها از آنها می‌خواست از نمایشگاه مجازی کتاب خرید کنند. این سیاست دوگانه دولت در حمایت از کتابفروشی‌ها موجب شد تا این صنف رفته‌رفته تحلیل رود و در دوران کرونا نیز با مشکلاتی که ناشی از تعطیلی‌های چند هفته‌ای بود، روبرو شود.
شاید بتوان گفت مهمترین مشکل فعلی نشر کشور دسترسی به کاغذ باشد، این مشکل نه فقط ناشران بلکه کتابفروشان را نیز تحت تأثیر قرار داده است. افزایش قیمت کتاب موجب شده تا خرید کتاب در کتابفروشی‌ها طی سال‌های اخیر کاهش داشته باشد، کتابفروشان نیز ناگزیر به فروش کالاهایی غیر از کتاب روی آورده‌اند.
راهکار این موضوع نیز کاملاً مشخص است که از مسیر تولید می‌گذرد، اما در کنار تولید نباید واردات را نیز کلاً نادیده گرفت، واردات کاغذ با ارز دولتی در شرایط فعلی می‌تواند حداقل تا پایان سال خیال ناشران را از بابت کاغذ راحت کند و در مقابل دولت نیز فرصت کافی برای تمرکز روی تولید تحریر در کشور را پیدا کند. در بُعد دیگر ماجرا استفاده از کاغذ دولتی قیمت کتاب را نیز تا اندازه‌ای کاهش می‌دهد.
پس از آنکه در سال 1399 تخصیص‌های در نظر گرفته شده برای واردات کاغذ به دست فعالان اقتصادی واردکننده نرسید و نوسانات و قیمت بالای ارز نیز این واردکنندگان را از صرافت این تجارت و نیز واردات آن به شرط عرضه در سیستم دولتی انداخت، طی ماه‌های اخیر حجم تخصیص و عرضه کاغذ دولتی به ویژه در میان ناشران به شدت کاهش پیدا کرد و بستر عرضه‌کننده یعنی تعاونی ناشران کشور(آشنا) عملاً کاغذی را برای عرضه در میان ناشران در اختیار نداشت. این موضوع در کنار افزایش تعرفه‌ها و هزینه‌های تولید کتاب در سال جاری منجر به جهش شدید قیمت، عدم رضایت و اقبال مخاطبان و در نهایت رکود در بازار کتاب شد. دامنه این موضوع حتی گریبان صنعت چاپ در کشور را نیز گرفت و بسیاری از فعالان این عرصه را نیز دچار رکود و کم‌کاری بسیاری در حوزه انتشار کتاب کرد. با عملکرد دولت در دو حوزه تولید کاغذ و ساماندهی بازار واردات تا رسیدن به تولید مورد نیاز می‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک بخش زیادی از هزینه‌های جاری تولید کتاب از سوی ناشران کاهش و جان تازه‌ای در رگ صنعت نشر کشور جریان می‌یابد.
معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تیر ماه امسال اعلام کرد که که تعرفه‌های فرهنگی برای دفاتر نشر و کتابفروشی‌های کشور در امور مربوط به تعرفه‌های آب، برق، گاز، خدمات پستی و همچنین صدور پروانه ساختمان پس از سالها گفت وگو و پیگیری وزیر سابق در هیئت دولت دوازدهم به تصویب رسید.
هرچند که این اتفاق طلیعه خوبی برای جان گرفتن دوباره صنعت نشر در کشور در سال جاری بود، اما باید توجه داشت که بخش زیادی از کتابفروشی‌ها و واحدهای توزیع کتاب طی دو سال اخیر و به دنبال پاندمی کرونا در کشور ناچار از کاهش فعالیت، تعدیل نیروی انسانی و مقابله با هزینه‌های سرسام‌آور نگهدای و سرپا ماندن شدند. این مساله منجر به تعطیلی برخی از کتابفروشی‌های سراسر کشور نیز شد که آخرین آن تعطیلی کتابفروشی مستقر در بوستان گفتگو در تهران بود که مخاطبان بسیاری را در غم خاموشی خود فرو برد.
در همین زمینه گزارش‌ها و اظهارنظرهای منتشر شده از سوی ناشران نیز حاکی از آن است که نه تنها موضوع معافیت مالیاتی کتابفروشی‌ها در ادارات مالیاتی حداقل در این دو سال با تسهیل مواجه نشده است؛ بلکه با رد نص قانون و حتی گاه با ادبیات تهدید آمیز، مبالغی به عنوان مالیات از کتابفروشان دریافت شده و تخفیف قابل ملاحظه‌ای در این زمینه فراهم نشده است. باید گفت، اگر دولت به واقع قصد دارد از کتابفروشان حمایت کند، در همه بخش‌های دولت باید این حمایت وجود داشته باشد، نه اینکه وزارت ارشاد دم از حمایت بزند و سازمان امور مالیاتی فشار را بیشتر کند.
از سوی دیگر با وجود تصویب پرداخت وام به ناشران در قالب طرح تحفه، شرایط سخت و غیر قابل تأمینی از سوی بانک‌ها برای دریافت این وام‌ها در نظر گرفته شده که در مواردی تأمین و پرداخت وام را ماه‌ها معطل و واحد متقاضی را با مشکلات زیادی روبرو کرده است.
در چنین شرایطی حالا که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با مسئله کلان نشر یعنی کتاب‌سازی آشنایی داشته و به دنبال چاره‌جویی برای حل آن است، بد نیست مشکلات دیگر این صنعت را که ریشه در ناهماهنگی بین بخش‌های میانی دولت است، نیز احصا کرده و به دنبال رفع آن باشد.
موضوع دیگر مرتبط با صنف کتابفروشان طرح‌های فصلی حمایت از کتابفروشی‌هاست که از اصل حمایت از مخاطبان است و کمتر برای ناشران بعد حمایتی داشته است. طرح‌های تخفیف فصلی که طی سال‌های اخیر با هدف تزریق یارانه نشر به سوی مصرف‌کننده راه‌اندازی شده است نیز رفته رفته جذابیت خود را در بازار از دست داده است و برای کتابفروشان نیز به دلیل ایجاد اصطکاک‌های کاری بالا و میزان تخصیص کم یارانه‌ای جذابیتی ندارد.
علاوه بر این برخی کتابفروشان در دوره‌های گذشته مدعی شده‌اند که این حمایت‌ها عادلانه نبوده و در حالیکه به عمده کتابفروشی‌ها مبلغ دو تا 10 میلیون تومان یارانه اختصاص پیدا کرده است، برخی دیگر از کتابفروشان 50 تا 100 میلیون تومان یارانه دریافت کرده‌اند.
به نظر می‌رسد در این زمینه و به طور کلی در موضوع حمایت از بدنه نشر و مخاطبان آن و سوق دادن یارانه‌های نشر نیز نیاز به یک بازنگری اصولی و اساسی دیده شده و تداوم وضع فعلی می‌تواند به زودی یک انفعال تثبیت شده را در بازار نشر کشور و صنایع و مشاغل وابسته به آن رقم بزند.
انتهای پیام/
