اجرای اصل چهار ترومن در ایران چگونه موجب کودتای آمریکایی‌ها شد؟


اجرای اصل چهار ترومن در ایران چگونه موجب کودتای آمریکایی‌ها شد؟

با اجرای اصل چهار ترومن در ایران، اقتصاد و سیاست کشور وابسته به آمریکا شد. این وابستگی علاوه بر اینکه به تولید داخلی آسیب وارد کرد، زمینه نفوذ مهر‌ه‌های سیاسی آمریکا و طراحی برای کودتای ۲۸ مرداد را فراهم کرد.

گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم ـ رهبر انقلاب اسلامی صبح امروز در جمع بسیجیان به سابقه مداخله آمریکا در امور ایران اشاره کرد و گفت: «آمریکا در دوران پهلوی به‌بهانه کمک به ایران طمع کرد بعد جای پای‌شان را محکم کردند، دیگران را کنار زدند و خودشان را مسلط کردند بر ایران.»

اشاره رهبر انقلاب به اجرای اصل چهار ترومن در ایران است که به کودتای 28 مرداد 1332 انجامید. در ادامه گزارشی در مورد اجرای این اصل در ایران را می‌خوانید:

 

بیست و هفتم مهر ماه سال 1329 (اکتبر 1950) طرح همکاری ایران با اصل چهار ترومن بین حاجی‌علی رزم‌آرا نخست وزیر رژیم پهلوی و هنری گریدی سفیر آمریکا در ایران امضا شد.

ترومن رئیس جمهور آمریکا در سال 1949 و در آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش، موضوع کمک‌های فنی آمریکا را به دولت‌هایی که از نظر اقتصادی توسعه پیدا نکرده‌اند، مطرح کرد. برنامه‌ کمک‌های آمریکایی که به اصل چهار ترومن مشهور شد، اگرچه در ظاهر با هدف کمک به کشورهای توسعه‌نیافته و مقابله با شوروی بود، اما پیامدهایی را در این کشورها از جمله ایران به‌دنبال داشت.

سلطه بر ایران با اصل چهار ترومن

آمریکا برای افزایش قدرت اقتصادی و سیاسی خود به‌دنبال تسلط بر بازارهای دنیا بود، ازاین‌رو برای یافتن بازارهای مناسب و هدر نرفتن سرمایه‌های سرمایه‌گذاران آمریکایی، اقدام به توسعه مصرف‌گرایی در کشورهای توسعه‌نیافته از جمله ایران کرد، در واقع مدل آمریکایی توسعه «مصرف‌گرایی» راهبردی اساسی اصل چهار ترومن برای تسلط بر جوامع گوناگون از سوی آمریکا بود.

ترومن در سال 1949 طی پیام خود به کنگره آمریکا اعلام کرد "به‌منظور بالا بردن سطح زندگی مردم جهان حاضر است با کمک دول دیگر برنامه‌های وسیعی برای کمک‌های فنی طرح کند و نتیجه‌ی پیشرفت‌های صنعتی کشور خود را که مهمترین عامل بالا بردن سطح زندگی مردم آمریکا محسوب می‌شود، در اختیار جهانیان بگذارد و بدین‌وسیله سرمایه‌های خصوصی را برای به‌کار افتادن در کشورهایی که از نظر اقتصادی توسعه نیافته‌اند، تشویق کند... فقر و موجود نبودن شرایط در سرزمین‌هایی مانند آفریقا، آسیا، شرق میانه و شرق دور بزرگترین دشمن صلح و امنیت جهان محسوب می‌شوند و اشکال بزرگی که اهالی این سرزمین‌ها با آن دست به گریبانند، فقدان پایه‌ی اقتصادی محکم است..."

اصل چهار ترومن با شعار بهبودی اجتماعی و اقتصادی در کشورهای جهان آغاز به کار کرد، اما این اصل بازارهای ایران را در اختیار آمریکایی‌ها قرار داد و تولیدات داخلی را با ضربات مهلکی مواجه کرد. مبارزه با مالاریا، بهبود وضع کشاورزی، افزایش تولید گندم، تأمین آب آشامیدنی، احداث کارخانه‌جات نساجی و تعلیم آموزگاران از جمله برنامه‌های اعلامی اصل چهار در ایران بود. مؤسسه اصل چهار ترومن در ایران به وجود آمد تا به رشد کشاورزی و بهبود وضعیت بهداشتی و فرهنگی روستاهای ایران کمک کند، اما موفقیتی در این خصوص حاصل نشد.

کشور آمریکا , رژیم پهلوی , امام خامنه‌ای , کودتای 28 مرداد ,
طرح همکاری ایران با اصل چهار ترومن بیست‌وهفت مهر 29 بین حاجی‌علی رزم‌آرا نخست وزیر رژیم پهلوی و هنری گریدی سفیر آمریکا در ایران امضا شد.

در پی اجرای اصل چهار ترومن، حجم صادرات آمریکا به ایران به‌صورت چشمگیری افزایش یافت. بسیاری از کالاها که وارد می‌شد، نمونه آن در ایران تولید می‌شد، ازاین‌رو بسیاری از کارگاه‌های ایران تعطیل شدند. مستشاران اقتصادی آمریکا نیز برای کار در تولیدات صنعتی، ساختمانی، حمل‌ونقل، کشاورزی و تأمین آب و برق و با هدف تأمین خواسته‌های آمریکا در ظاهر به استخدام ایران درآمدند.

آمریکایی‌ها به‌بهانه رشد کشاورزی و بهبود وضعیت روستانشینان به اجرای اصل ترومن پرداختند، اما نتیجه آن تغییر سبک زندگی روستاییان بود. این تغییر سبک زندگی منجر به نابودی بخش‌هایی از کشاورزی ایران و تبدیل ایران به بازار مصرف آمریکا شد، در نتیجه ایران برای تأمین مواد غذایی به آمریکا و به واردات از دیگر کشورها وابسته شد. دام و طیور ایران نیز از اصلاح نژادی بی‌نصیب نماندند و برای این کار از آمریکا دام و طیور به ایران می‌آوردند.

توسعه خطی که آمریکا به‌دنبال اجرای آن در ایران بود و رژیم پهلوی نیز به‌شدت علاقه‌مند به اجرای آن بود و برخی نیز همچنان معتقد به اجرای آن هستند، اگرچه در ظاهر آمریکا را به‌عنوان مدل توسعه معرفی می‌کند، اما اقتصاد و سیاست کشور را وابسته به آمریکا می‌کند. در این مدل سیاستی از توسعه، اقتصاد بومیِ قدرتمند معنایی ندارد و تولید داخلی و اشتغال ایرانیان نیز محلی از اعراب ندارد.

نتیجه این نوع از توسعه را با اجرای اصل چهار ترومن در ایران شاهد بودیم. وابستگی اقتصادی و سیاسی به آمریکا که از سال 29 آغاز و پس از کودتای 28 مرداد گسترده‌تر شد، نه‌تنها سطح زندگی مردم را ارتقا نداد، بلکه منجر به زمین خوردن تولید داخلی، کنار گذاشته شدن فعالان اقتصادی داخلی و بیکاری کارگران شد، فقر را در کشور گسترده‌تر و فاصله طبقاتی و تورم را افزایش داد، حتی در آن زمان که فروش روزانه نفت ایران به شش میلیون بشکه در روز رسید و دولت‌های شبه‌مدرن همچون دولت هویدا بر سر کار بودند، نیز دردی از فقرا درمان نشد.

 

نفوذ به‌بهانه توسعه اقتصادی

ایران یکی از اولین کشورهایی بود که اصل چهار ترومن در آن اجرا شد. براساس طرح ترومن، ایران وام‌هایی دریافت کرد تا در بخش اقتصادی و عمرانی به ثبات و پیشرفت برسد اما وام‌هایی که ایران دریافت کرد، منجر به حضور و مداخله بیشتر آمریکایی‌ها شد. در برنامه‌ توسعه 7ساله ایران که از سال 1327 آغاز شده بود، پس از این اجرای طرح ترومن، نظر و مشاوره کارشناسان آمریکایی تدوین‌گر و مجری برنامه بود.

کشور آمریکا , رژیم پهلوی , امام خامنه‌ای , کودتای 28 مرداد ,
اصل چهار ترومن با شعار بهبودی اجتماعی و اقتصادی در کشورهای جهان آغاز به کار کرد، اما این اصل بازارهای ایران را در اختیار آمریکایی‌ها قرار داد و تولیدات داخلی را با ضربات مهلکی مواجه کرد.

اجرای این اصل منجر به حضور آمریکایی‌ها در ایران و توسعه اهداف سیاسی آنان شد، ازاین‌رو ریشه‌های نقش آمریکا در کودتای 28 مرداد را باید در اجرای اصل چهار ترومن دانست.

برای اجرای این اصل، کمیسیون مشترک ایران و آمریکا برای بهبود امور روستایی تشکیل شد که برخی از اعضای این کمیسیون مانند فضل‌الله زاهدی که آن زمان معاون خزانه‌داری بود و بعدها به عوامل کودتای 28 مرداد تبدیل شد، در سال 31 برای آموزش به آمریکا رفت.

در نتیجه اجرای اصل چهار در ایران پایه‌گذار دخالت‌های سیاسی آمریکا در ایران شد. آمریکا در آن دوران رقابتی هم با انگلیسی‌ها داشت. انگلیسی‌ها پس از کودتای 1299 توانسته بودند در ساختار اداری کشور حضور داشته باشند، اما آمریکایی‌ها اشراف چندانی بر نظام اداری ایران نداشتند. اجرای اصل ترومن موجب شد انگلیس جای خود را در ایران به آمریکا بدهد و آمریکا بر ساختارها و نهادهای ایران تسلط یابد و با روشنفکران ایرانی ارتباط برقرار کند.

جمشید آموزگار و اردشیر زاهدی کارمندان اداره اصل چهار بودند. آنان در آینده رژیم پهلوی نقش مهمی در تحقق خواسته‌های آمریکا داشتند.

انتهای پیام/+

واژه های کاربردی مرتبط
واژه های کاربردی مرتبط
اخبار روز سیاسی
آخرین خبرهای روز
فلای تو دی
همراه اول
رازی
شهر خبر
فونیکس
میهن
طبیعت
گوشتیران
رایتل
مادیران
triboon