نمایش شاهکار طبیعت در خراسان جنوبی/ از بهشت زمین شناسی ایران تا قنات جهانی بلده + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، در خراسان جنوبی یک هزار و یک اثر تاریخی و گردشگری ثبت شده ملی وجود دارد که از این تعداد 5 اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است، این آثار که از جاذبه‌های منحصر به فرد گردشگری در جهان به شمار می‌رود، خواستگاه بازدید گردشگران ملی و بین المللی است.

باغ اکبریه، روستای جهانی خراشاد، قنات بلده فردوس، بیابان لوت و ژئوپارک طبس در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.

قنات جهانی بلده

ایران دارای 36 هزار و 300 رشته قنات فعال با طول کلی 274 هزار کیلومتر (طبق کتاب قنات‌های ایران اثر اچ ای وولف) است. طول قنات‌های ایران 43 برابر طول دیوار چین و همچنین معادل 18 برابر قطر کره زمین (14663 کیلومتر) است و نمادی از توسعه پایدار و مدیریت عادلانه منابع کمیاب به شمار می‌آید.

تعداد قنات‌هایی که در ایران وجود دارد، به تنهایی بیش از تعداد تمام قنات‌های موجود در خارج از ایران است. شگفتی فناوری قنات‌ها و سودمندی آن‌ها برای حفاظت از محیط زیست سبب شد تا 11 قنات از منحصر به فردترین قنات‌های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار بگیرد، یکی از این قنات‌ها قنات بلده فردوس است که حفر آن احتمالا به دوره ساسانیان باز می‌گردد و حتی ناصر خسرو آن را به کی خسرو نسبت داده است.

مجموعه قنوات بلده، 16 رشته قنات فعال (مجموعا 27 رشته) و دو دهنه چشمه دارد و آب آن به یک شاهجو (جوی بزرگ) می‌ریزد. این شاهجو که به دو جوی کوچکتر تقسیم می‌شود، 35 کیلومتر را طی کرده و در طول مسیر خود، زمین‌های کشاورزی و باغات متعددی را در دشت فردوس آبیاری می‌کند.

یکی از جالب‌ترین ابداعاتی که در قنات بلده از آن استفاده شده، گل آلود کردن آب در طی مسیر بوده تا آب به درون زمین نفوذ نکند و از هدررفتن آب جلوگیری شود (فردی که مسئولیت گل آلوده کردن آب قنات را بر عهده داشته، به تیره‌گر مشهور بوده است).

از آنجا که حجم آب این قنات، بسیار زیاد بوده آب آن را در دو جوی متفاوت هدایت می‌کردند و افرادی را به عنوان کیال (تقسیم کننده آب) و جویبان با احتساب دستمزد کامل و مخارج خورد و خوراک به صورت تمام وقت برای آن‌ها در نظر گرفته بودند. بیش از نیمی از حق آبه قنات بلده وقف شده و این امر سخاوت مردمان کویر را با وجود مشقات زندگی نشان می‌دهد.

تاریخ احداث این قنات به طور دقیق مشخص نیست ولی به روایتی احداث آن مربوط به قبل از اسلام و دوره ساسانی است. ناصر خسرو در سفرنامه خود آن را به "کی‌خسرو" نسبت می‌دهد.

حدود 400 سال پیش، تعداد زیادی از مالکان آب بلده جان خود را از دست داده و حدود 3 هزار فنجان از آب این قنات بدون مالک مانده بود. در این دوران، شاه عباس صفوی که همراه با شیخ بهایی پیاده از اصفهان به سمت مشهد برای زیارت می‌رفت، از تون (فردوس آن زمان) گذشت و هنگام ورود او میرتونی، از دانشمندان آن زمان تون، از وی خواست که این آب را وقف چهار طبقه «سادات، علما، فقرا و صلحا» کند و شاه عباس آب‌ها را بین همین 4 طبقه وقف کرد.

مجموعه قنات بلده شهرستان فردوس از توابع استان خراسان جنوبی به شماره 30161 در فهرست آثار ملی ایران ثبت است و تابستان سال 1395 در فهرست میراث جهانی نیز ثبت شد.

چند سال پیش مسیر دسترسی گردشگران به بخش‌های داخلی آن ایجاد شد، این مسیر روی یکی از میله چاه‌های کاریز گرم، دهمین کاریز از مجموعه قنات بلده احداث شده تا گردشگران برای بازدید و آشنایی بیشتر با پیچیدگی‌های مهندسی قنات بتوانند از مسیرهای زیرزمینی بازدید کنند.

با توجه به اهمیت قنات بلده فردوس در زمینه جذب و توسعه گردشگر پایدار تاکنون بیش از 14 مجوز اقامتگاه بوم‌گردی در این منطقه صادر شده است.

مجموعه جهانی باغ و عمارت اکبریه بیرجند 

باغ و عمارت اکبریه در گذشته هسته مرکزی روستای اکبریه را تشکیل می‌داده است. این مجموعه با کاربری مسکونی و حکومتی طراحی و ساخته شده است. باغ و بناهای وابسته به آن در زمینی به مساحت 5/3 هکتار واقع شده و کوشک آن در دو طبقه مجزا ، مربوط به دوره‌های زندیه تا اوایل دوره پهلوی طراحی و احداث شده و زیربنای آن حدود 2000 متر مربع است. این مجموعه دارای اجزایی نظیر حصار، سردر ورودی، عمارت اصلی، فضاهای خدماتی ، باغ و قنات است.

عمارت اصلی در بخش مرکزی قرار گرفته و نسبت به دیگر بخش‌ها از تقارن و تناسب جالب توجه و ویژه‌ای برخوردار است. ساختمان مزبور دو طبقه است و شاخص‌ترین بخش‌های آن تالار آیینه خانه، اتاق مرکزی و گنبد کلاه فرنگی به شمار می‌آید. بخش غربی عمارت نیز در دوطبقه و شامل اتاق‌ها و راهروهای ارتباطی بوده و در دوره پهلوی ساخته شده است.

باغ اکبریه با توجه به نظام هندسی موجود در کرت بندی، انطباق آکس ورودی بر محور تقارن کوشک و بنای سردر ورودی دارای هندسه‌ای خالص و نظام‌مند و نشانگر یک نمونه برجسته باغ ایرانی است.

گونه‌های گیاهی سازنده باغ از تنوع مطلوبی برخوردار است. وجود انبوهی از درختان غیرمثمر همچون کاج با قدمتی بیش از 100 سال و تنوعی از درختان سرو در کنار درختان مثمر نظیر پسته و انار، همچنین درختچه‌هایی مانند رز، گل محمدی و گل‌های فصلی نتیجه این امر است. نظام آبیاری، بهره‌مندی از هوای آزاد نور و خاک در طراحی این مجموعه مانند دیگر باغ‌های ایرانی روشمند و دارای برنامه‌ریزی است. مجموعه باغ و عمارت اکبریه به جهت راه‌اندازی موزه، وقف آستان قدس رضوی شده است. هم اکنون نیز موزه‌های باستان شناسی و مردم شناسی در این باغ مستقرند.

این اثر،  در سی و پنجمین اجلاس کمیته جهانی (ژوئن 2011 - پاریس) در ذیل پرونده میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

پارچه بافی سنتی (تو بافی) روستای خراشاد

روستای خراشاد از توابع بخش مرکزی شهرستان بیرجند استان خراسان جنوبی و در فاصله 20 کیلومتری این شهر قرار دارد. این روستا  آب و هوایی سرد و کوهستانی دارد و در انتهای رشته کوه باقران قرار گرفته و در دل دره‌ای سبز و باصفا در میان کوهستان واقع است.

خراشاد برگرفته از زبان پهلوی به معنای طلوع خورشید است. از آنجایی که این روستا در دره‌ای شرقی واقع شده، محل تابش و طلوع خورشید هم آن را نامیده‌اند.

بر اساس اعلام شورای جهانی صنایع دستی، بعد از بررسی‌های انجام گرفته، روستای خراشاد از خراسان جنوبی به عنوان روستای جهانی توبافی (حوله بافی) ثبت جهانی شد.

ثبت شهرهای جهانی از سال 2014 در دنیا از طریق شورای جهانی صنایع دستی شکل گرفته که هر ساله از طریق مناطق پنجگانه صنایع دستی به وسیله ارزیابی از سوی داوران بین المللی در دنیا شکل می‌گیرد.

بعد از حضور ارزیابان شورای جهانی صنایع دستی در روستای خراشاد، ظرفیت بالا و جاذبه‌های صنایع دستی منجر شد روستای خراشاد به عنوان روستای جهانی توبافی (حوله بافی)، ثبت جهانی شود و لوح ثبت جهانی خراشاد به ایران ارسال شود.

بیابان لوت 

بیابان لوت به عنوان اولین اثر طبیعی ایران در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو،  به فهرست میراث جهانی پیوست. قبل از آن این اثر طبیعی ارزشمند مربوط به دوره پلیستوسن در 29 مرداد ماه 1393 به شماره 203 در فهرست میراث طبیعی ملی قرار گرفته بود.

یک اثر طبیعی با دارا بودن ویژگی‌های زیر واجد شرایط ثبت در فهرست میراث جهانی است:
1-    پدیده‌ای بی نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.
2-    نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.
3-    نمونه برجسته از فرایندهای زیست محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامعی از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
4-    شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.

بیابان لوت با دارا بودن دو ویژگی ( 1 و 2 )، شرایط ثبت در فهرست میراث جهانی را  کسب کرد. این بیابان در جنوب شرق ایران و در شرق کوه‌های مرکزی و رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد. این منطقه میزانی بارش بسیار کمی دارد و به عنوان خشک‌ترین مناطق ایران و جهان محسوب می‌شود.

اصطلاحات جغرافیایی متنوعی به این پدیده پهناور طبیعی نسبت داده شده که از آن جمله می‌توان به چاله لوت، دشت لوت، کویر لوت، بیابان لوت اشاره کرد. آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد این است که بیابان واژه‌ای اکولوژی و اقلیمی است که پوشش گیاهی و حیات و میزان بارندگی در آن کم است و کویر به پست‌ترین نقاط داخلی مناطق بیابانی اطلاق می‌شود یعنی جایی که میزان نمک در آن بسیار زیاد است. بنابراین بیابان واژه جامع‌تری برای این پدیده به شمار می‌رود. به لحاظ تکامل زمین شناسی، بیابان لوت بخشی از بلوک لوت است. 

از جاذبه‌های شگفت انگیز بیابان لوت می‌توان به کلوت‌ها، تپه‌ها یا هرم‌های ماسه‌ای، نبکاها یا گلدان‌های صحرا و رودخانه شور و ... اشاره کرد.

بیابان لوت محدوده وسیعی است که بخش‌هایی از استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان را در بر می‌گیرد. این محدوده بین دو گسل نهبندان در شرق و نای بند در غرب قرار دارد. وسعت حوضه آبگیر لوت، حدود 175 هزار کیلومتر مربع ( یک دهم مساحت کشور) است. 

در پای کوه‌های مشرف به کویر بزرگ لوت آثاری از سکونت انسان از هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح مشاهده شده است. بلندترین تپه‌های ماسه‌ای دنیا با ارتفاع  بیش از 475 متر ارتفاع در ریگ یلان، بلندترین کلوت‌ها با ارتفاع بیش از 155 متر ارتفاع و طویل‌ترین کلوت‌ها با بیش از 40 کیلومتر طول پدیده‌های منحصر به فرد بیابان لوت هستند.

ثبت گرم‌ترین نقطه جهان برای 5 سال متوالی از سال 2005 تا 2009، نقطه‌ای در جنوب غربی ریگ یلان، به عنوان گرم‌ترین نقطه دنیا با دمای 7/70 درجه سانتیگراد در بیابان لوت ثبت شده است. 

نبکاها (گلدان صحرا ) با ارتفاع حدود 12 متر جزو بلندترین‌ها در جهان محسوب می‌شود.

ژئوپارک طبس؛ بهشت زمین شناسی ایران

ژئوپارک طبس، مجموعه‌ای منسجم از پدیده‌های طبیعی، زمین شناختی، فرهنگی و تاریخی ظرفیتی بی‌نظیر برای جذب گردشگر در این شهرستان محسوب می‌شود که با توجه به زیرساخت‌های فراهم شده، ایام نوروز فرصتی مناسب برای دیدن جاذبه‌های طبیعی و گردشگری آن است. 

شهرستان طبس به لحاظ برخورداری از عوارض متعدد زمین شناختی با تلفیق چندین ژئوسایت از یک ژئوپارک برخوردار است که پتانسیلی بالقوه برای توسعه صنعت ژئوتوریسم و گردشگری است. 

ژئوپارک طبس با مساحت 22 هزار و 771 کیلومتر مربع دارای ژئوسایت‌های متعدد است که جذابیت‌های زمین‌شناختی فرهنگی و طبیعی زیادی را در خود دارد و یکی از مراکز مورد توجه خاص زمین‌شناسان ایران و جهان محسوب می‌شود.

ژئوپارک طبس معروف به بهشت زمین‌شناسی ایران، در شمال غربی استان خراسان جنوبی دارای تنوع بالایی از پدیده‌های کم‌نظیر زمین‌شناختی است. در این ژئوپارک، سیر تحولات کره زمین از بیش از 540 میلیون سال پیش (پرکامبرین) تا حدود 100 میلیون سال پیش (اوایل کرتاسه) را بدون کمترین وقفه زمانی می‌توان مشاهده کرد، در حالی است که توالی‌های دوران اول زمین‌شناسی (پالئوزوئیک، 540 تا 250 میلیون سال پیش) آن در ایران و غرب آسیا بی‌نظیر است.

این ژئوپارک سه بخش مرکزی، دیهوک و دستگردان را در بر می‌گیرد. مرتفع‌ترین نقطه ژئوپارک، کوه نایبند در جنوب آن و پست‌ترین نقاط نیز بخش‌های جنوبی پلایای طبس هستند.

پدیده‌های زیبایی نظیر کویرهای گسترده، تپه‌های عظیم ماسه‌ای ریگ شُتران، صحرای زیبای طبس و پلایاها با جاذبه‌های کم نظیر کویری و همچنین سرزمین آذرین پشته سیاه، دره‌های مشهور کال جنی، کال سردر و کال تفتو، چشمه‌های آبگرم، معادن نوین و کهن، ریخت‌های فرسایشی و زمین‌ساختی از میراث زمین‌شناختی ژئوپارک هستند.

 ژئوپارک طبس علاوه بر پدیده‌های کم نظیر و گاه بی نظیر زمین شناختی و دارا بودن جایگاه مهم در زمین‌شناسی ایران، پتانسیل‌های زیست‌محیطی، تاریخی و فرهنگی فراوانی را نیز در خود جای داده است.

باغ تاریخی گلشن به عنوان نمونه‌ای شاخص از باغ‌های ایرانی با قدمتی حدود 250 سال، امامزاده حسین ابن موسی الکاظم برادر امام رضا(ع)، ارگ کهن طبس، سد کهن کریت، طاق شاه عباسی، کال جنی و کال سر در، از جمله مهم‌ترین داشته‌های این ژئوپارک در کنار گونه‌های گیاهی و جانوری آن، به حساب می‌آیند. 

ژئوپارک طبس، روستاها و مناطق نمونه گردشگری نظیر خرو، کُریت، اِصفَهک، نایبند، پِیکوه، پیرحاجات، اسفندیار، سُرُند و مُودر و اِزمیغان را نیز در برمی‌گیرد.  

گفتنی است در خراسان جنوبی تعداد 325 آسباد وجود دارد که تعداد بسیاری از این قلاع و آسبادها در مسیر ثبت جهانی است.

انتهای پیام/255/.