20 Milyar Dolarlık İran Anayolu, "Avrupa-Asya yolunu" Kısaltacak

Tesnim Haber Ajansı - Kuzey-Güney ulaşım koridoru, Doğu Yarımküre'deki en önemli iletişim otoyollarından biridir ve 1992'de Helsinki'de Avrupa Birliği'ne üye devletlerin toplantısında tanımlanan 10 demiryolu ve kombine transit koridor arasında yer almaktadır. İran, Rusya ve Hindistan olmak üzere üç ülke arasında 9 numaralı transit otoyol olarak onaylanan yol, bu koridorun anlaşması Eylül 2000'de üç ülke Kuzey-Güney Koridoru'nun kurucuları arasında Rusya'nın St. Petersburg kentinde imzalandı. Ardından Azerbaycan, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkiye, Ukrayna, Beyaz Rusya, Umman, Suriye ve Bulgaristan olmak üzere 11 ülkeyi kabul ederek alternatif ve güvenilir bir yol olduğunu kanıtladı.
Yaklaşık 7200 km uzunluğundaki otoyol, deniz yolları ve demiryolları ağı, Kuzey-Güney uluslararası ulaşım koridorunu Rusya ile Hindistan arasındaki en kısa iletişim yolu yaklaşık 35 ila 37 gün haline getirmiştir. Bu koridor, Hindistan'ın Orta Asya ve Rusya'ya daha doğrudan erişimini sağlarken, İran'ın bölgesel bir geçiş merkezi olmasına izin verecektir.
Kuzey-Güney Koridoru, Doğu ile Batı arasındaki ticarette Süveyş Kanalı'na ciddi bir rakip olabilir Kuzey-Güney Koridoru'ndan transit olarak mal taşıma maliyeti bölgedeki diğer güzergâhlara göre %30 daha ucuzdur ve Hint mallarının Süveyş Kanalı üzerinden Rusya'ya ulaşım süresini %50 azaltır.
Öte yandan, Doğu Avrupa'daki savaş öncesinde bile ilgi gören Kuzey-Güney koridoru ve Karadeniz'deki Rus limanlarının güvensizliği, Ukrayna'daki savaşın yol açtığı enerji krizi ve tahıl krizi ile birlikte jeostratejik önemi daha görünür hale geldi.Genel olarak Orta Asya ve Güney Kafkasya ülkeleri birbirleri ile ticari ilişkilerin geliştirilmesinde ciddi bir alan sıkıntısı yaşamaktadır ve aralarında özellikle ulaşım alanında ticari ilişkilerin geliştirilmesine yönelik her türlü fırsat bu ülkeler tarafından memnuniyetle karşılanmaktadır.
Tesnim haber ajansına göre; Kuzey-güney demiryolu koridoru Bender Abbas'tan başlayıp İran'ın merkezinden geçtikten sonra Reşt'e ulaşıyor.Reşt'ten Astara'ya yaklaşık 164 kilometrelik mesafe, 20 yılı aşkın bir süredir inşa edilen ve tamamlanması önceki hükümetlerin vaatlerine olan bu koridorun eksik halkasıdır.

Reşt-Astara demiryolunun inşası; Bir önceki hükümetin boş vaatlerinden 13. hükümetin aktif diplomasisine kadar en azından son on yılda, 10.11. ve 12. hükümetlerin yetkilileri, bu uluslararası koridorun kayıp halkası olarak Reşt-Astara demiryolunun inşaatına başlandığını defalarca duyurdular. Örneğin eski Karayolları ve Şehircilik Bakanı Abbas Ahundi, Aralık 2015'te Ulusal Kalkınma Fonu'nun imkanlarıyla 3 demiryolu projesinin inşa edildiğini duyurdu ve şunları söyledi: "Umuyoruz ki bu yıl 2015 Ulusal Kalkınma Fonu'nun olanaklarını Qazvin-Rasht-Astara demiryolu projesi için kullanabileceğiz.Bu doğrultuda bu demiryolu hattının yapılması için %100 özel sektör şirketlerinden oluşan bir konsorsiyum oluşturulmuştur."
Temmuz 2015'te İran'ın Bakü'deki büyükelçisi Mohsen Pak Ayin, İran ve Azerbaycan'ın Reşt-Astara demiryolu hattını inşa etme konusundaki ciddi kararlılığını açıkladı ve "Azerbaycan ile İran arasındaki ortak çalışma grubu, demiryolu hattının inşası için Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran arasında 500 milyon dolarlık ortaklığın türünün ve koşullarının belirlenmesi konusunu önümüzdeki bir iki hafta içinde görüşecek." demiştir.
Hem İran hem de Azerbaycan'ın Reşt-Astara demiryolunun inşaatını tamamlamaya kararlı olduğunu, Rusya, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan gibi ülkelerin bu projeye katılmakla ilgilendiğini sözlerine ekledi.

Bu, önceki hükümetin tüm açıklamalarının boş vaatler olduğu ve önemli Reşt-Astara demiryolunun inşasıyla ilgili hiçbir haberin olmadığı bir dönemdeydi. 13. hükümetin başlamasıyla birlikte ekonomik diplomasi ve Çin, Rusya gibi ülkelerin kapasitelerinin kullanılması gündeme geldi. İran ile Rusya arasında Reşt-Astara demiryolunun inşası için müzakereler yürütüldüğüne ilişkin haberler de bu yönde medyada yer almaya başladı.

Rusların Reşt-Astara demiryoluna yatırım yapmakla ilgilendiklerini ifade etmesi 

Bu bağlamda, geçen yılın Kasım ayında, inşaat ve geliştirme şirketinin CEO'su, Rusların Reşt-Astara demiryolunun inşasına yatırım yapma ilgisini hatırlatarak şunları söyledi: "Rusya Devlet Başkanı'nın İran ziyareti sırasında kuzey-güney koridorunda yapılacak Reşt-Astara demiryolu hattının yapımında ülke yatırımcılarının yer alması için hazırlıklar yapıldığı açıklandı."
Hademi sözlerine ekledi: "Bu demiryolu projesinin yapılmasıyla birlikte Finlandiya'daki Helsinki, Rusya, Azerbaycan ve oradan da İran'a bağlanacak. Fars Körfezi ve Umman Denizi'ne de bağlanan bu demiryolu hattı, Avrupa'dan Hindistan Yarım adasına mal geçişini kolaylaştıracak."
Reşt-Astara demiryolu hattının 164 kilometre uzunluğunda olduğunu ifade ederek, şunları ekledi: "Bu projenin konularından biri de finansal kaynakların nasıl güvence altına alınacağıdır. Tarife esas alınarak yapılan tahminlere göre demiryolunun yapım maliyeti yaklaşık 15,7 milyar tümen. Arazi edinimi dahil inşaat maliyeti yaklaşık 20 bin milyar tümene çıkacak. Mali kaynaklar ve arazi edinimi durumunda bu demiryolu hattı en fazla 4 yıl içinde inşa edilecek." 

İran'dan Ruslara 16 maddelik teklif 

Geçen yılın Ocak ayında Karayolları ve Şehircilik Bakan Yardımcısı, İran'ın Rasht-Astara demiryolunun inşası için Rusya'ya 16 maddelik bir teklif sunduğunu açıklamıştı veİran ile Rusya arasında bu konuda müzakerelerin devam ettiğini söyledi.
Şehriyar Efendizadeh, Reşt-Astara demiryolunu ülkedeki en önemli demiryolu projesi olarak değerlendirdi ve şunları söyledi: "Bu demiryolu hattının tamamlanmasına katılmak için Rusya ve Azerbaycan ile müzakereler yapmamıza rağmen, bu projeyi ya Rusya'nın varlığıyla ya da bu ülkenin varlığı olmadan tamamlayacağız ki, ülkenin transit geçişini artırsın. Bu proje, Bender Abbas'tan Reşt'e ve Reşt'ten Astara'ya uzanan 162 kilometrelik kuzey-güney koridorunu tamamlıyor ve İran'ı Azerbaycan üzerinden Rusya ve Kuzey Avrupa'ya bağlıyor."
"Rus hükümeti, bu demiryolu hattının kredi veya diğer yöntemlerle finanse edilmesine yardımcı olmak için Reşt-Astara demiryolunun tamamlanmasına katılmakla ilgileniyor. Bu nedenle son aylarda iki ülke arasında transit geçişi geliştirmek için Rus hükümeti ile görüşmeler yapılıyor. Bunun için İran ile Rusya arasında ikili bir mutabakat zaptı teklif edilmiş olup, üç ülke bakanlarının imzaladığı ortak açıklamanın ardından İran, Rusya ve Azerbaycan arasında da üçlü bir mutabakat zaptı imzalanmıştır. Bu muhtırada, demiryolu projesinin yapımı ve işletilmesi ile ilgili eksenler, bu projenin demiryolu hatlarının genişliği de dahil olmak üzere hat tasarım tipinin belirlenmesini içeren 16 maddede öngörülmüştür." diye sözlerine devam etti.
Yollar ve Şehircilik Bakanlığı Ulaştırma Bakan Yardımcısı şunları söyledi: "İran demiryolu hatlarının genişliği 1.435 mm, Azerbaycan ve Rusya'nın genişliği ise 1.520 mm'dir. Bu nedenle Reşt ve Astara arasındaki İran demiryolu hatlarını kullanmalıyız. Ancak, hem standart hem de geniş hatlı trenlerin demiryolu ağımızdan geçebilmesi için ülke demiryolu ağının yanına 1.520 mm genişliğinde üçüncü bir ray yerleştirilmesi öneriliyor. Elbette bu konunun bilimsel ve teknik açıdan incelenmesi gerekiyor.
Devamında, "Bu sayede tren sayısını artıracak. Astara ve Reşt'te de bojileri değiştirebiliriz ama tabii ki bu rayın inşası ve yatırımı Rus devletinin sorumluluğunda olmalı ve ülke yetkilileri bu konuda bir karar vermeli." açıkladı.

Rusya ile görüşülen ikinci konuyu finansman olarak değerlendiren Efendizade, şunları söyledi: "Bu projedeki Rus yatırımının türü, tasarımı, işletilmesi ve iki ülkenin katılım şekli müzakere aşamasındadır. İlk anlayışta, arazi ediniminin İran'ın sorumluluğunda olduğu varsayılıyor ve muhtıralarda inşaat ve işletme türü de müzakere ediliyor. Bu projenin önemi göz önünde bulundurularak Hatem kampında da başlangıçta adımlar atıldı ve Rusya ile ikili anlaşmanın ardından hattın bir an önce tamamlanması için müteahhitler arayacağız."
İran ve Rusya arasında gerçekleştirilen 13'üncü ortak görüşmede bu ülke ile 2023 yılına kadar 10 milyon tonluk malın taşınması konusunda anlaşmaya varıldı; Ayrıca İran, Rusya ve Azerbaycan'dan oluşan üç ülkenin de 15 milyon tonluk malın taşınması konusunda anlaşmaya varması, kargo için yeterli talebin olduğunu gösteriyor.
Bugün İran ve Rusya cumhurbaşkanlarının katılımıyla yaklaşık 23 yıl sonra, Reşt-Astara demiryolunun projelendirilmesi ve inşası için 1,6 milyar avroluk sözleşme nihayet imzalandı. Sözleşme, uygulanmasıyla birlikte İran'ın Kuzey-Güney demiryolu koridorunu tamamlayacak ve bölgedeki ana geçiş oyuncularından biri olarak İran'ın jeopolitik konumundan yararlanmak için temel oluşturacak.

İran anayolunun ekonomik avantajları 

Tesnim Haber Ajansı - Kuzey-Güney demiryolu koridorunun tamamlanması İran'a birçok ekonomik ve siyasi avantaj getiriyor. Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan ve Afganistan gibi bazı komşular bir nebze karayla çevrili olduklarından, mallarını denize ulaştırmak için İran üzerinden nakletmek zorundalar. Öte yandan bu koridor, İran'ın Kafkasya'daki siyasi-ekonomik diplomasisini daha aktif hale getirebilir ve rol oynayabilir.
Kuzey-Güney Koridoru'nun tamamlanması, uluslararası geçişin geliştirilmesi ve bölgesel kapasitelerin kullanılması İran için istikrarlı bir gelir kaynağıdır. Kuzey-Güney Koridoru'nun faaliyete geçmesiyle birlikte İran'ın bu geçiş yolundan yılda yaklaşık 20 milyar dolar kazanabileceği ve ülkenin petrol gelirlerine olan bağımlılığını kısmen azaltabileceği tahmin ediliyor.
Şu anda Kuzey-Güney Koridoru'nun transit kapasitesi yılda yaklaşık 30 milyon ton olup, ülkemiz bu kapasitenin sadece 2 milyon tonunu kullanmaktadır. İran, bölgesel bir merkez olma hedefine ulaşırsa, ham petrol ve mineralleri satmaya ihtiyaç duymayacak ve transit ve turizm yoluyla elde edilen faydalar, ülkenin ham petrol ve mineralleri satmasını gereksiz kılabilecektir.
Tahminler, Hindistan, Çin ve Doğu Asya'dan gelen yaklaşık 250 milyar dolarlık ürünün Kuzey-Güney koridorundan Avrupa'ya taşınacağını gösteriyor. Buna dayanarak, İran'ın mal taşımacılığındaki payının yaklaşık %4, üretimin ise yaklaşık %15 olacağı öngörülmektedir. Dolayısıyla "İran Otoyolu"nun tamamlanıp hizmete açılması, İran'ın uluslararası ekonomideki konumunu "hammadde" ihracından "transit" konumuna değiştirecektir.
13. Hükümet'in komşuluk diplomasisi ve bölge ülkeleriyle iletişim ve ilişkilerin geliştirilmesi konusundaki görüşüne göre bu koridorun Avrasya ile Fars Körfezi arasındaki en önemli iletişim yollarından biri olduğunu belirtmek gerekir. Bölge ve bölge dışı ülkelerin mallarının geçişinde önemli bir rol oynayabilir. Koridorların ve Şangay İşbirliği Örgütü ve Şanghay İşbirliği Örgütü gibi bölgesel kurumların geçiş kapasitesini kullanarak, 13. hükümetin önemli icraatları arasında ekonomik diplomasi çemberini genişletmek, bölge ve komşularla ilişkileri ulusal çıkarlar doğrultusunda güçlendirme stratejisini ilerletmek yer alıyor.
Bu demiryolunun ilk işletme yılında yük taşıma kapasitesi 10 milyon ton olarak tahmin ediliyor ve şu anda 9,6 milyon ton talep var. Bu demiryolu işletmesinin 20. yılında yaklaşık 990 bin yolcu taşıma kapasitesine sahip olacak. Bu demiryolu projesinin yapımı için maksimum 40 km uzunluğunda 63 adet köprü ve bir adet tünel yapılması düşünülmektedir.

Bu demiryolu projesinde bir adet 1. derece istasyon (Astara), üç adet 2. derece istasyon (Sume'a Sera, Asalem-Taleş ve Lundville) ve beş adet 3. derece istasyon (Rizvanşahr-Ponell, Masal, Peresar, Havig ve Lisar) bulunmaktadır.
Reşt-Astara demiryolu güzergahı, Finlandiya'nın çıkış ve varış noktasından İran'ın çıkış veya varış noktasına deniz-demiryolu kombine yolu ile kargo taşıma süresini 12 güne indirebilir. Bu güzergahta deniz taşımacılığı 33 gün sürerken, Finlandiya'dan Pakistan'a olan güzergahı da 18 güne, Finlandiya'dan Hindistan'a giden güzergahı da 20 güne indirecek. 

Finlandiya'dan Tayland'a ve tersi yönde deniz filosuyla nakliye 45 gün sürer, Reşt-Astara demiryolunun tamamlanmasıyla birlikte bu deniz-demiryolu güzergahı 21 güne inecek. Reşt-Astara demiryolu güzergahı, Kuzey-Güney koridorunun son halkasıdır. Bu koridor aynı zamanda Avrupa ülkelerini Hint Okyanusu ve Fars Körfezi'ne bağlayan bir köprü olarak kabul edilmektedir ve İran üzerinden Kuzey Avrupa, İskandinavya ve Rusya ülkeleri ile Basra Körfezi, Hint Okyanusu ve Güneydoğu Asya ülkeleri arasındaki bağlantıyı sağlayacaktır. Kuzey-Güney Koridoru'nun tamamlanması, transit gelirlerini artırarak ülkenin ekonomik göstergelerinin büyümesi üzerinde etkisi olan en yüksek hacimli Rus kargosunu emmek ve İran üzerinden geçirmek için eşsiz bir fırsat sunuyor.