کارشناس مسائل آسیای مرکزی: ازبکستان بدنبال توازن در سیاست خارجی و کسب رهبری منطقه است

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، با روی کار آمدن شوکت میرضیایف و پایان حکومت 25 ساله اسلام کریم‌اف بر عرصه‌ سیاسی ازبکستان، تحولات گسترده‌ای را در ابعاد سیاست خارجی این کشور شاهد بوده‌ایم. این تحولات از سویی باعث بهبود نسبی روابط ازبکستان با همسایگان و برطرف شدن برخی اختلافات پیشین همچون مسائل مرزی شد، از سوی دیگر هم در سودای تنظیم روابط با قدرت‌های بزرگ به‌ویژه ایالات متحده آمریکا، روسیه، چین و اتحادیه اروپا برآمد.

با این حال همچنان اما و اگرهای بسیاری پیرامون سیاست خارجی جدید ازبکستان وجود دارد. در همین راستا مصاحبه‌ای با فرزاد رمضانی بونش، کارشناس و تحلیل‌گر ارشد مسائل منطقه ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

تسنیم: با روی کار آمدن میرضیایف در ازبکستان، وی برنامه‌های اصلاحی بسیاری را در سیاست خارجی ازبکستان در پیش گرفته که بخش مهمی در تنش‌زدائی از همسایگان است و بخش دیگری خروج ازبکستان از انزوای بین‌المللی. این اصلاحات و تغییر رویکرد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا می‌توان به تداوم این اصلاحات امیدوار بود یا همانطور که برخی تحلیل‌گران معتقدند باید در انتظار یک عقب‌نشینی از سوی ازبکستان در آینده‌ای نزدیک باشیم؟
رمضانی: از سال 2016 که شوکت میرضیایف رئیس‌جمهور ازبکستان شد، سیاست خارجی این کشور شاهد تحول قابل‌توجهی در سیاست داخلی و خارجی شده است. تغییرات در ازبکستان جدی است؛ سیاست ازبکستان مبتنی بر سیاست موازنه با مراکز قدرت طراحی شده است. چنانچه میرضیایف در 2017 در مجلس عالی کشور در خصوص سیاست خارجی متوازن چند محور مشخص را طرح کرد.
1. عدم مشارکت در بلوک‌های نظامی و سیاسی بجز هیئت‌های پاسدار صلح (ازبکستان شانگهای را بلوکی نظامی-امنیتی نمی‌داند و آن را یک بلوک اقتصادی در نظر می‌گیرد و یکی از زمینه‌های مخالفت با ورود ایران به شانگهای همین نگاه ازبکستان است)
2. عدم موافقت با تاسیس پایگاه‌های نظامی خارجی و ارائه تسهیلات نظامی به کشورهای خارجی در سرزمین ازبکستان
3. مشارکت استراتژیک با روسیه، آمریکا و چین
4. توجه خاص به سازمان‌های مشترک المنافع و شانگهای
5. معرفی برندهای ازبکی به بازارهای جهانی
6. توسعه توریسم و بدست آوردن سرمایه گذاری خارجی
در این شرایط باید گفت اصلاحاتی آرام در همه زمینه‌ها تداوم خواهد داشت.

تسنیم: یکی از اصلی‌ترین اقدامات ازبکستان، پیاده‌سازی اصول مد نظر کشورهای غربی و به‌ویژه ایالات متحده در حوزه‌های اقتصاد و اجتماع به منظور کسب امتیازات بین‌المللی از این کشورها همچون عضویت در WTO و افزایش مبادلات تجاری و کمک‌های مالی است. پیامدهای این اصلاحات را چگونه می‌بینید؟ برخی تحلیل‌گران معتقدند این اصلاحات ممکن است زمینه‌ساز بروز بی‌ثباتی در ازبکستان شود. آیا می‌توان چنین سناریویی که هراس اصلی کریم‌اف در تعامل با غرب بود را جدی در نظر گرفت؟
رمضانی: در دوران حمله آمریکا به افغانستان، آمریکا و ازبکستان به اوج همکاری استراتژیک رسیدند و بار دیگر با حوادث اندیجان، باد تغییر در روابط این دو کشور وزیدن گرفت. تا اینکه با آمدن میرضیایف اوضاع بار دیگر تغییر کرد و سفر وی به آمریکا فصل تازه‌ای از روابط را آغاز کرد.

به تعبیری برخی مواقع روابط ازبکستان و آمریکا، از تنش به مشارکت استراتژیک و از مشارکت استراتژیک به تنش و دوباره به مشارکت استراتژیک رسیده است. در این شرایط به نظر می‌رسد میرضایف با حفظ سیاست‌ها و تاکتیک‌های کریم‌اف، برخی اصلاحات آهسته با شیب ملایم را در حوزه داخلی اجرا کند.

در واقع هر چند وی به سرسختی، خشونت فیزیکی و نزدیکی به اندیشه کریم‌اف مشهور است، اما تغییر جهت‌گیری‌های سیاسی-اقتصادی، اتخاذ رویکردهایی با هدف انجام اصلاحات و تصویب قانون مبارزه با فساد، آزادسازی بازار ارز، جذب سرمایه‌گذاری خارجی اصلاحات آرام را در نظر دارد. میرضیایف تلاش خواهد کرد تا بدون شتابزدگی و حفظ ثبات و جلوگیری از اغتشاشات اجتماعی بر کاهش نارضایتی اجتماعی و افزایش فعالیت‌های اقتصادی و نوسازی تاکید کند تا به تقویت امنیت ملی کشور منجر شود.

تسنیم: هم‌زمان با توسعه روابط ازبکستان با غرب، شاهد توسعه مناسبات امنیتی تاشکند و مسکو هستیم. این مناسبات را در چارچوب توازن روابط با غرب، منافع روسیه در آسیای مرکزی و نگرانی روسیه از توسعه بیش از حد روابط ازبکستان با غرب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رمضانی: در دوره اسلام کریم‌اف روابط ازبکستان با روسیه با چالش‌هایی روبرو شده بود و مسکو بر سر ندادن پایگاه نظامی در خاک ازبکستان برای روسیه اختلاف‌هایی با تاشکند داشت، اما میرضیایف تلاش کرده این چالش‌ها را از طریق برقراری تماس جدید حل کرده و توازن پایدار بین منافع قدرت‌های بزرگ جهان از جمله روسیه، آمریکا، چین، اتحادیه اروپا و گسترش آرام و ملایم روابط با کشورهای همسایه و منطقه‌ای برقرار کند.

تاشکند در روابط با روسیه نیز تلاش کرده روابط دوستانه گذشته با مسکو را احیا کند. با این حال همچنان تاشکند، مسکو را تهدیدکننده استقلال ازبکستان می‌داند و معتقد است که روس‌ها خواهان سلطه بر منطقه هستند و این تهدیدی برای ازبکستان است. لذا توسعه مناسبات امنیتی تاشکند و مسکو در چارچوب توازن روابط با غرب خواهد بود تا واکنش حداکثری روسیه در آسیای مرکزی و نگرانی از توسعه بیش از حد روابط ازبکستان با غرب را سبب نشود.

تسنیم: اخیراً شاهد آن بوده‌ایم که مسکو و تاشکند قراردادها و تفاهم‌نامه‌هایی برای توسعه همکاری هسته‌ای و تاسیس چند نیروگاه در ازبکستان به امضا رسانده‌اند. انگیزه‌های روسیه را در این زمینه چگونه تحلیل می‌کنید؟
رمضانی: ازبکستان نوعی موازنه مثبت در روابط با آمریکا و روسیه را در پیش‌گرفته است، اما دولت جدید ازبکستان باید توانایی‌های خود را به بازیگران خارجی – یعنی آمریکا، روسیه و چین که پروژه‌های حمل و نقل و انرژی (چین)، روابط تجاری- اقتصادی با کشورهای منطقه (روسیه و اتحادیه اقتصادی اوراسیا) و مسائل امنیتی مرتبط با افغانستان (آمریکا و تا حد کمی روسیه) به آنها بستگی دارد – ثابت کند. بدین ترتیب، این عوامل نشان می‌دهند که ازبکستان به حفظ روابط خصوصی با کشورهای همسایه، گفت‌وگوی عمیق با بازیگران خارجی و همچنین ایجاد تصویر یک شریک بلندمدت و قابل پیش‌بینی از خود علاقمند است.

ازبکستان تلاش می‌کند اولاً، نه با روسیه و نه با آمریکا تعهدات بلند‌مدت نداشته باشد و ثانیاً هرگونه تفاهم‌نامه در حوزه امنیت را در صورت مخالفت با منافع ملی خود فسخ کند. در این راستا، وضعیت تغییری نکرده است. ازبکستان هرگز سازمان پیمان امنیت جمعی را به عنوان تنها ضامن امنیت در شرایط تهدید از جانب افغانستان در نظر نگرفته و در حال حاضر هم بعید است این اصول را نادیده بگیرد.

علی‌رغم امضای قانون مربوط به تصویب قرارداد همکاری نظامی- فنی با روسیه (در مارس سال 2017) و احساس مثبت نسبت به تقویت روابط دوجانبه، سیاست ازبکستان در حوزه تامین امنیت منطقه‌ای همانند سابق است بدین معنا که ازبکستان در اشکال جمعی امنیت، تحت رهبری روسیه، شرکت نخواهد کرد، اما سطح بالای مشاوره و همکاری نظامی- فنی با این کشور را حفظ خواهد کرد.

تسنیم: ازبکستان اخیراً اعلام کرده خواهان تبدیل شدن به یک مسیر ترانزیتی در منطقه و پیوستن به طرح کمربند و جاده چین است. آیا ازبکستان از چنین ظرفیت و زیرساخت‌هایی برخوردار است؟ تحقق این امر چگونه امکان‌پذیر است؟
رمضانی: در واقع ازبکستان به یک جهش جدید در اقتصاد خود تمایل داشته و از طرفی، در آسیای مرکزی هم ظرفیت استفاده نشده زیادی برای پروژه‌های اقتصادی با ازبکستان وجود دارد. علاوه بر این، قبلاً امکان رشد اقتصاد ازبکستان (که از لحاظ جغرافیایی در مرکز آسیای مرکزی قرار دارد) کاهش یافته است. اکنون که چین موتور محرک اقتصاد و سرمایه‌گذاری است و تاشکند تلاش می‌کند تا با تکیه بر بسترهای گوناگون اقتصادی خود روابط گسترده با چین و مشارکت در طرح‌های مختلف، بسترهای همکاری و سرمایه‌گذاری چین را افزایش دهد.

تسنیم: یکی از اقدامات مهم منطقه‌ای ازبکستان طی ماه‌های اخیر در موضوع افغانستان بوده است. آیا می‌توان ازبکستان را به عنوان یک میانجی و میزبان برای شکل‌گیری گفت‌وگوهای میان طالبان و دولت افغانستان در نظر گرفت؟

رمضانی: در سال‌های گذشته تاشکند تلاش کرد در سیاست خارجی روابط با همسایگان را بهتر کند و به ویژه در قبال تاجیکستان و قرقیزستان. پس از دیدار با روسای جمهور تاجیکستان و قرقیزستان تنش موجود به حداقل رسید.

میرضیایف همچنین روابط کشورش را با قزاقستان و ترکمنستان نیز بهبود بخشیده است.

گذشته از این، ازبکستان از گذشته تمایلاتی برای ایفای نقش رهبری در آسیای مرکزی داشته است. آنها در مقایسه با بیشکک، آلماتی، دوشنبه و عشق آباد در دوره شوروی مرکزیتی داشتند با این حال کریم‌اف، رئیس‌جمهور پیشین نمی‌خواست نقش رهبری در آسیای مرکزی داشته باشد. اما میرضیایف از مؤلفه‌هایی درصدد خلق چنین موقعیتی برای ازبکستان است. لذا در واقع ازبکستان در حال تجربه نقش نوینی در افغانستان است.

تاشکند با دعوت از همه کشورهای تأثیرگذار و برگزاری اجلاس مربوط به افغانستان، بر روند افغانستان تلاش کرد محوریت خود را در آسیای مرکزی به سایر کشورها نشان دهد و گسترش روابط با دولت افغانستان آمادگی خود را برای کمک به امنیت افغانستان و مرزهای این کشور و برقراری امنیت در شمال افغانستان و مرزهای با ازبکستان به‌ منزله امنیت ازبکستان بداند. در این میان ازبکستان تلاش می‌کند حتی به عنوان یک میانجی و میزبان برای شکل‌گیری گفت‌و‌گوهای میان طالبان و دولت افغانستان نیز در افغانستان حضور داشته باشد.

انتهای پیام/