روزشمار جنگ|مقاومت نیروهای ایرانی مقابل تهاجم گسترده عراق در پنجمین روز جنگ
پنجمین روز از جنگ تحمیلی در حالی شروع شد که شهرهای جنوب و غرب کشور مورد تهاجم دشمن بودند اما نیروهای هوایی، زمینی و دریایی ارتش، سپاه و مردم شهرهای جنگ‌زده با تمام قوا از کیان کشور دفاع کرده و برخی تأسیسات مهم عراق نیز هدف نیروی هوایی قرار گرفت.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، چهارم مهرماه سال 59، پنجمین روز از جنگ رژیم بعثی و ویرانگر عراق به میهن عزیز و انقلابی بود. در طی چهار روز گذشته برخی شهرهای جنوبی کشور مثل خرمشهر و آبادان و شهرهای غربی همچون سرپل ذهاب و قصر شیرین در آستانه سقوط قرار گرفتند و شهرهای دیگر استان خوزستان، کرمانشاه و ایلام مورد هجوم حملات سنگین هوایی و زمینی نیروهای دشمن قرار گرفته بودند. شهرهای ساحلی جنوب کشور نیز زیر حملات هوایی هواپیماهای دشمن بودند. اما در همین چند روز، نیروهای زمینی، هوایی و دریایی ارتش و نیروهای سپاه و مردم بسیجی کشور با تمام قوا مقابل بعثی‌ها ایستادگی و دفاع کردند. نیروهای هوایی ارتش نیز تاسیسات نفتی و مناطق مهمی از عراق را بمباران کردند. اما کمبود سلاح و مهمات در این چند روز به چشم می خورد ولی این مسئله باعث سست شدن اراده غیورمردان ایران نبود.
درماندگی عراق
در کشورمان به تدریج اعتماد به نفس بیشتری نسبت به ادامه جنگ و مقابله با تجاوز عراق پیدا شده بود. در مقابل، عراق که در یکی دو روز اول جنگ، کشورها و سازمان‌های بین‌المللی را از هرگونه اقدام میانجی‌گرانه منع کرده بود، حالا که نیروهایش زمین‌گیر شده بودند، اعلام کرده بود هرگونه ابتکار بین‌المللی را از طرف هر کشور دوست یا مسئولی برای پایان دادن به جنگ خواهد پذیرفت.
آمریکا و شوروی نیز گرچه ظاهراً در قبال جنگ ایران و عراق موضع بی‌طرفانه‌ای داشتند، امّا هر دو کشور نسبت به اهداف و سیاست‌های طرف دیگر با سوء ظن نگاه کرده و مبنای مشترکی برای همکاری در مورد جنگ و منطقه پیدا نکرده بودند.
خرمشهر زیر آتش شدید عراق
از اولین ساعات چهارم مهرماه، نیروهای عراقی برای تصرف خرمشهر، فشار سنگین‌تری وارد کرده و موفقیت‌هایی نیز به دست آورده بودند، اما با ایستادگی رزمندگان اسلام، مجدداً وضعیت خرمشهر بهتر شده بود. تلاش دشمن برای نزدیک شدن به اهواز ادامه داشته است و پادگان حمیدیه در معرض سقوط قرار گرفته و اقدامات دشمن برای تصرف بستان نتیجه‌ای نداده بوده بود.
تدبیر سپاه جهت تأخیر ورود نیروهای دشمن به خرمشهر
در ساعت 2:24 بامداد، اداره مرکزی اطلاعات سپاه اعلام کرده بود: «200 تانک عراقی در مرز خرمشهر آماده ورود به شهر و اشغال آن هستند. 7 تانک از مرز خرمشهر وارد ایران شده است. توان خودی در مقابل دشمن، فقط حدود 200 نفر مسلح به ژ- 3 است. برادران سپاه به منظور ایجاد تاخیر در ورود نیروهای دشمن، پل خرمشهر (پل‌نو) را منهدم کرده‌اند».
وضعیت نیروهای خودی در محور خرمشهر به قدری نامناسب بوده است که در ساعت 5 بامداد، شهربانی به نقل از مرکز فرماندهی ستاد مشترک ارتش اعلام کرده بود: «طبق اطلاع موثق، خرمشهر سقوط کرده و تلاش نیروهای خودی برای جلوگیری از نفوذ عوامل دشمن به داخل آبادان و اهواز است.»
در گزارش بعدی اداره مرکزی اطلاعات سپاه آمده بوده که: «از یک سو مردم در تلاش برای مقابله با دشمن بوده، کراراً از سپاه درخواست سلاح می‌کنند، از سوی دیگر نیروها در حال تخلیه شهر هستند.»
در ادامه این وضعیت و پیشروی دشمن، حدود ساعت 8 صبح، نیروهای زرهی عراقی از طرف جاده تا 10 کیلومتری رسیده و در سمت دیگر با استفاده از پل پیش‌ساخته، از غرب پل‌نو رد شده و از مرز شلمچه تا پشت صد‌دستگاه خرمشهر رسیده بودند و خیلی سریع خود را به یک کیلومتری پادگان دژ رسانده و با یک پیام رادیویی از مردم خواسته بودند که تجهیزات پادگان را به شهر منتقل کنند.
این وضعیت نامناسب تا قبل از ظهر ادامه داشته تا اینکه نیروهای کمکی و پشتیبانی بیش از پیش مردم، مقابله با دشمن شدیدتر می‌شود و با درهم کوبیده شدن قسمتی از نیروها و تجهیزات دشمن، باقیمانده آنها با به جا گذاشتن مقداری از امکانات خود مجبور به عقب‌نشینی شده بودند.
عقب نشینی تانک‌های دشمن از آبادان
در این روز آبادان همچنان زیر آتش بمب‌ها و سلاح‌های دوربرد دشمن قرار داشته و نیروهای زرهی عراق برای نفوذ به داخل شهر تلاش می‌کردند. به دنبال بهتر شدن وضعیت خرمشهر، وضع آبادان نیز بهتر می‌شود. گزارش اداره مرکزی اطلاعات سپاه حاکی است: «در آبادان در ساعت 13:45، ارتش، سپاه و مردم به تانک‌های عراقی حمله کرده، 12 تانک را منهدم کردند و بقیه تانک‌ها مجبور به عقب‌نشینی شدند و مهمات زیادی از آنها به جای مانده است.»
با غروب آفتاب، وضعیت خرمشهر و آبادان وخیم می‌شود
با شروع شب، دوباره دشمن با اجرای آتش و به کارگیری تانک‌ها، تحرکات خود را بیشتر کرده بود. سپاه اهواز وضعیت خرمشهر را در ساعت 30/21 چنین گزارش کرده بود: «نیروهای عراقی هنوز از پلیس راه عبور نکرده‌اند، 20 تانک آنها پشت انبار مخابرات شروع به پیشروی کرده‌اند. اکثر تانک‌های عراقی در قسمت جاده شلمچه مستقرند.»
همچنین ژاندارمری آبادان در گزارش ساعت 22:15 گفته بود: «از ساعت 21 روی پل خرمشهر با سلاح سنگین آتش می‌شود و هنوز ادامه دارد. به پاسگاه حمید در جاده خرمشهر حمله شده و پرسنل آن عقب‌نشینی کرده‌اند.»
در محور بستان، دشمن تمام تلاش خود برای پیشروری را کرده بود. روی شهر به طور مداوم اجرای آتش کرده و نیروهای خودی برای جلوگیری از نفوذ دشمن به بستان، پل ورودی جبهه بستان را منفجر کرده بودند. از سوی دیگر، از ظهر، تعدادی از تانک‌های دشمن مستقر در پشت رودخانه فنیخی (شمال شرق بستان) به سمت حمیدیه حرکت کرده بودند. اداره مرکزی اطلاعات سپاه ساعت 22:30، وضعیت را چنین گزارش کرده بود:«نیروهای مهاجم به 20 کیلومتری اهواز رسیدهاند. نیروهای خودی در حال عقب‌نشینی هستند. عراقی‌ها از طرف دشت آزادگان به موازات رودخانه بستان پیشروی کرده و به حمیدیه رسیدهاند و عن‌قریب پادگان حمیدیه را تصرف می‌کنند. آنها توسط تانک‌ها و سلاح‌های سنگین پشتیبانی می‌شوند.»
جنگ در جبهه میانی کشور:دهلران در محاصره
دهلران در محاصره نیروهای عراقی قرار گرفته و سد کنجانچم به دست آنها افتاده و گیلان‌غرب تا مرزسقوط پیش رفته بود. در روز روز پنجم جنگ تحمیلی جاده دهلران از دو طرف توسط دشمن قطع شده و شهر در محاصره قرار گرفته بود. یک مقام استانداری ایلام اعلام کرده بود: «حدود پنجاه تانک دشمن به طرف دهلران پیش می‌آید. دو گردان خودی نیز در محاصره عراقی‌هاست. هم‌اکنون تا پاسگاه رضاآباد (منطقه مهران) در دست عراقی‌هاست. ما با کمبود تجهیزات روبرو هستیم. مثلاً از مهران تا صالح‌آباد فقط 3 قبضه توپ داریم.»
در گزارش اداره مرکزی اطلاعات سپاه: آمده بود: «برادران سپاه نقاطی از شهر اشغال شده مهران را مین‌گذاری کرده‌اند. پاسگاه عین‌خوش که در تصرف دشمن بود، بعد از 13 ساعت درگیری، پس گرفته شد و طی این نبرد چهار تانک دشمن به غنیمت درآمد و نفرات آن دستگیر شدند. سد «کنجانچم» درمحور مهران پس از یک نبرد 5 ساعته بین برادران پاسدار و نیروهای دشمن، ظهر امروز به دست عراقی‌ها افتاد.»
مقاومت قصرشیرین
در مرزهای شمال غرب درگیری های کردستان برای ایران جنگ‌آوران جدیدی تربیت کرده بود که در آغاز جنگ توان آنها به کمک ارتش ایران آمد. در جبهه قصرشیرین، پادگان ابوذر، سرپل ذهاب و پیش روی تا گردنه پاتاق بود. گردنه‌ای که موقعیت مناسبی برای دفاع داشت و اگر ارتفاعاتش اشغال می شد عقب زدن عراقی ها از آنجا بسیار سخت و پیچیده می‌شد. عراقی‌ها رسیدن به پاتاق را هدفی آسان و چند روزه می‌دیدند، اما با مقاومت ایرانی‌ها از همان نقطه آغاز حمله عراق برنامه‌هایشان به هم ریخت. پنج روز طول کشید تا مدافعان قصر شیرین را دور بزنند و از پشت محاصره کنند تا قصر شیرین را اشغال کنند.(1)
قبل از انقلاب، مسئولان نظامی برای مقابله با تهدیدات عراق طرح پدافندی تهیه کرده بودند که در آن چون قصرشیرین یک فرورفتگی به داخل خاک عراق بود و راحت دور می خورد قابلیت پدافند نداشت. معتقد بودند اگر روزی عراقی ها حمله کنند، باید قصرشیرین را از دست رفته دانست.(2)اما قصر شیرینن پنج روز مقاومت کرد.
در گزارش اداره مرکزی اطلاعات سپاه نوشته شده است: «نیروهای عراقی از قصرشیرین به طرف گیلان‌غرب پیشروی کرده، تا ساعت 16 امروز به 20 کیلومتری شهر رسیدهاند و به دنبال آن ارتش به طرف اسلام‌آباد، پاسگاه قلاجه، عقب‌نشینی کرده است.»
در گزارش ساعت 18 همین اداره آمده بود که: «گیلان غرب در حال سقوط است.»
از طرف دیگر، سپاه غرب کشور اعلام کرده بود: «حدود 70 تانک عراقی توسط نیروی هوایی و هوا نیروز در سرپل ذهاب و دشت ذهاب منهدم شده است.»
حملات و درگیری‌های هوایی
در روز پنجم جنگ، علاوه بر درگیری ها و حملات زمینی، حملات هوایی بسیاری نیز رخ داده بود. در همین روز در تهران، یک میگ عراقی به پالایشگاه تهران حمله کرده بود که خساراتی نداشت و هواپیمای دشمن مورد اصابت قرار گرفت و نزدیک کهریزک سقوط کرده بود. در بوشهر نیروی هوایی دو میگ عراقی را سرنگون کرده بودند. در خارک یک میگ و دو هواپیمای متجاوز سرنگون شدند. بعدازظهر همین روز، هواپیماهای دشمن، بخشی از تأسیسات مجتمع پتروشیمی بندرامام خمینی را آتش زده بودند. در آبادان حملات هوایی دشمن ادامه داشته و بخشی از تاسیسات نفتی مورد هدف قرار گرفته بود. در اهوا، مارون 1 و 2 بمباران و یک میگ عراقی سقوط کرده بود. دو میگ که هدف آنها بمباران پایگاه وحدتی دزفول بود توسط تیربارهای پایگاه سرنگون شده بودند. دو میگ، پالایشگاه کرمانشاه را بمباران کرده بودند. اطراف کاشان نیز بمباران شد که خساراتی نداشته است. یک میگ دشمن نیز در قم سقوط کرده بود.
دفاع همه جانبه نیروهای هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
در یکی از اطلاعیه هایی که توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران صادر شده، آمده بود:«نیروهای هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در تمام مدت درگیری، دفاع نسبی آسمان ایران را به عهده داشته و در مدت درگیری، متناسب با امکانات، نیروی زمینی و دریایی را پشتیبانی و رزم هوایی را به داخل خاک عراق کشانده است. در این مدت سه بار به خاک عراق حمله برده و قسمت اعظم تاسیسات نظامی و نفتی عراق را در عمق خاک آن کشور منهدم و با حداقل تلفات و ضایعات به خاک ایران مراجعه کرده است. »
نیروی هوایی ارتش، تاسیسات مهم عراق را هدف قرار دادند
در این روز جنگنده های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، پالایشگاه و تاسیسات صنعتی عام الفیل، تاسیسات غرب کرکوک و نفت کرکوک را بمباران کردند که 85 درصد آسیب دیده بودند. پایگاه و ایستگاه رادار کرکوک و تأسیسات نفتی البکر که بزرگترین منبع صادراتی عراق در دهانه اروند بود نیز بمباران شده بود. همچنین تلمبه‌خانه‌های نفتی در غرب تکریت و لوله های نفتی یوجیان منهدم شده بودند. در همین روز، 17 فروند هواپیمای متجاوز عراق با آتش هواپیماهای شکاری و آتش بارهای زمین به هوای ایران منهدم شده بودند.
نیروی دریایی نیز تنگه هرمز را کنترل می‌کرده است و در طول خلیج فارس گشت زنی 24 ساعته داشته است که چندبار با نیروی دریایی عراق درگیر شده که موفق هم بوده‌اند.
بازتاب حملات و درگیری‌ها در رسانه های جهان
روز پنجم جنگ نیز بازتاب گسترده ای در رسانه های جهان داشت. رادیو لندن به نقل از مقامات عراقی گفته بود: «ادعای دیروز مبنی‌بر تصرف خرمشهر، نا به هنگام بود. ایران به طور مداوم سقوط خرمشهر را تکذیب کرده است.»
رادیو کلن گفته بود:«هم اکنون در خرمشهر، مهمترین بندر ایران، پیکارهای مسلحانه شدیدی جریان دارد و یگان‌های مسلح ارتش ایران و نیروهای عراقی در حال حاضر به روی دو شهر مهم ایران در اروندرود، یعنی خرمشهر و آبادان، متمرکز شده‌اند. در شهر بیشتر خانه‌ها خراب شده و 150هزار نفر اهالی فرار کرده‌اند. براساس اطلاعات رسمی که در تهران منتشر شده، نیروهای مسلح ایران خط محاصره یگان‌های عراقی را در هم شکسته‌اند.»
روزنامه تایمز نوشته بود: «چند ژنرال شاه‌پرست که در غرب زندگی می‌کنند، در لندن کمیته‌ای برای مقدمات انجام کودتای نظامی در ایران تاسیس کرده‌اند که ارتشبد آریانا رئیس سابق ستاد ارتش ایران در رأس آنها قرار دارد.»
پاسخ امام خمینی(ره) به روحانیون تبریز
در همچین روزی روحانیون تبریز نامه‌ای به امام تلگرام کرده بودند که امام خمینی(ره) در پاسخ آنها فرموده بودند: «واضح است که در این جنگ بین ایران عزیز و اسلام مقدس با آمریکای ستمگر و نوکران سرسپرده آن، اهالی آذربایجان و در راس آن حضرات حجج اسلام و علماء در طلیعه هستند، در موقع لزوم در صف مقدم رزمندگان اسلامی برای سرکوب دولت کافر خواهند جنگید. »
آیت الله خامنه ای(مدظله):امام اشاره کند، من اول کسی خواهم بود که به میدان خواهم رفت
آیت الله خامنه ای (مدظله)امام جمعه وقت تهران در نماز جمعه چهارم مهرماه فرموده بودند که:«آن روزی که امام اشاره کند و اجازه دهد من اول کسی خواهم بود که به میدان خواهم رفت. در میدان رفتن ما شکست نیست. ما به میدان خواهیم رفت و اگر من شخصی، از میدان برنگردد و در آنجا شهید بشود، یقینا جمع به میدان رفته‌ها از میدان برنمی‌گردد مگر آن وقت که پیروز شده باشد.»
پاسخ صدام به درخواست آتشبس سازمان ملل
دبیر کل سازمان ملل از صدام خواسته بود تا آتش بس کند، اما صدام طی نامه‌ای اعلام کرده بود که: «کشورش هیچ دخالتی در به خطر انداختن صلح، امنیت و اقتصاد جهان نداشته و تنها برای استرداد حقوق مشروع خود اقدام کرده است و این ایران است که از روی جهل با حمله منافع حیاتی عراق و نیز منطقه و جهان، به تشدید بحران کمک کرده و تنها راه دفاع باز‌دارنده را برای عراق باز نگه داشته است تا ایران را به شناسایی حقوق و حاکمیت عراق بر سرزمین و آب‌های داخلی‌اش وادار سازد. ثانیاً عراق علاقه‌مند است که مواضع ایران را در قبال آتشبس بداند.»
همچنین مقامات ارشد عراق شرایط بغداد را برای پایان دادن به جنگ، مطرح و اعلام کرده بودند که ایران باید حاکمیت کامل عراق را بر شط العرب به رسمیت بشناسد و حاکمیت سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی را به اعراب واگذار کند و به اقلیت عرب ساکن خوزستان خودمختاری بدهد.
مقامات کشور ما این شرایط را به شدت محکوم کرده و تنها شرایط پایان جنگ را عقب‌نشینی کامل نیروهای عراقی از اراضی ایران دانسته بودند.
پی نوشت:
1.مهدی حاجی خداوردی خان، «مهران در تحولات جنگ ایران و عراق»، ص 67 تا 80
2.حسین بهزاد، «مهتاب خین، خاطرات سردار حسین همدانی». تهران: فاتحان، 1388، ص99
انتهای پیام/
