چالش و پیشران عادی سازی روابط آنکارا – ایروان

به گزارش گره بین الملل خبرگزاری تسنیم، ترکیه و ارمنستان در مسیر تلاش برای عادی سازی روابط قرار گرفته اند و این یکی از مهم ترین اتفاقات در حوزه سیاست خارجی منطقه است.

مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه اعلام کرده که تلاش ها برای تعیین نماینده ویژه به نتیجه رسیده و پروازهای چارتری نیز به زودی برقرار خواهد شد. علاوه بر این، گام جدید عادی سازی روابط، شامل باز شدن مرزهای بسته از سال 1993 و برقراری روابط دیپلماتیک می شود.

وزیر امور خارجه ترکیه، فردی را به عنوان نماینده ویژه این کشور در مذاکرات عادی سازی معرفی کرده که شهرت و اعتبار بالایی دارد. او سردار کلچ نام دارد که تا همین یک سال پیش به عنوان سفیر ترکیه در واشنگتن، کیا و بیایی داشت و همواره یکی از سفرا و دیپلمات های برگزیده دستگاه دیپلماسی ترکیه بوده است.

چاووش اوغلو اعلام کرده که انتخاب کلچ با نظر مستقیم خود اردوغان بوده و این انتخاب نشان می دهد که ترکیه برای به نتیجه رساندن مذاکراتت خود با ارمنستان، عزم و اراده جدی دارد. 

بر اساس اطلاعاتی که در رسانه های ترکیه منتشر شده، نمایندگان ویژه ای که دو طرف منصوب می کنند، تلاش خواهند کرد تا نقشه راه عادی سازی را در مدت زمانی کوتاه تدوین کنند.  در صورت توافق بر معیارها و پارامترها، توافق برای امضای پروتکل در دستور کار قرار خواهد گرفت.

سوال مهم اینجاست: آیا این پروژه، فقط تلاشی برای پایان دادن به تنش و منازعات طولانی بین آنکارا و ایروان است؟ خیر. توجه به منافع ترکیه و ارمنستان در عادی سازی رابطه، تنها بخشی از مساله است و ابعاد پیرامونی و ارتباط این موضوع و ارتباط آن با رویکرد غرب نسبت به روسیه، حائز اهمیت فراوان است.

بررسی مواضع مقامات سیاسی این دو کشور، نشان می دهد که عادی سازی در روابط ترکیه و ارمنستان، از سوی بلوک غرب تشویق می شود. به این معنی که در درجه اول ایالات متحده آمریکا و سپس اتحادیه اروپا، با هدف و انگیزه مشهودی به نام تضعیف نفوذ روسیه در منطقه، در پشت پرده، در حال رایزنی و ترغیب هستند. مورد حمایت قرار می گیرد.

موضع سریع و صریح ترکیه

هنوز لوله توپ و تفنگ سربازان در جنگ اخیر قره باغ سرد نشده بود که ترکیه صراحتاً خواستار عادی سازی روابط شد. دولت ترکیه بلافاصله پس از جنگی که در پایان سال 2020 رخ داد و منجر به شکست ارمنستان در مقابل آذربایجان در قره باغ کوهستانی شد، پیام صلح داد و آمادگی برای عادی سازی روابط با ایروان را اعلام کرد.

در جبهه مقابل چه؟ آیا ایروان نسبت به این موضع آنکارا، راه بی محلی و بی اعتنایی را در پیش گرفت؟ نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در اظهارات خود پس از پیروزی در انتخابات کشورش اعلام کرد که آماده است تا با ترکیه بدون پیش شرط، گفتگو کند.

به طور مشخص، می توان این واقعیت را دید که آمریکا برای آغاز یک روند گفتگوی جدید بین آنکارا و ایروان وارد عمل شده است. گفته می شود که این موضوع در نشست رم، بین جو بایدن رئیس جمهور آمریکا و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه مطرح شده است. علاوه بر این، آنتونی بلینکن و مولود چاووش اوغلو وزرای امور خارجه نیز، دوبار در این مورد صحبت کرده اند.

زمانی برای دور زدن روسیه

اظهارات  چاووش اوغلو  وزیر امور خارجه ترکیه در حضور نمایندگان پارلمان کشورش، حاوی نکات مهمی در مورد عادی سازی روابط آنکارا و ایراوان بود.

او به صراحت گفت: «طرفین نمایندگان ویژه ای را برای عادی سازی تعیین کرده اند. ارمنستان نماینده خود را تعیین کرده و ما نیز  جناب سردار کلچ را معرفی می کنیم و در مورد ادامه مسیر، تصمیم گیری خواهیم کرد. از این پس هیچ تماسی با ارمنستان از طریق روسیه وجود نخواهد داشت.»

اشاره وزیر امور خارجه ترکیه به تلاش برای گفتگوی مستقیم و بلاواسطه و بی نیاز شدن آنکارا از مسکو، در نوع خود بسیار مهم و جالب توجه است.

او در بخش دیگری از سخنان خود گفته بود: «ما در این روند، هر موضوعی را با آذربایجان هماهنگ می‌کنیم، صحبت می‌کنیم و با هم تصمیم می‌گیریم. لازم است توضیح دهم که ما در حال حاضر، نماینده ویژه تعیین کردیم و نه سفیر. اما اگر ارمنستان عبرت گرفته باشد و قدم در راه صلح بگذارد، فرداروزی هم می رسد که سفیر تعیین کنیم. البته در این مورد هم، با هماهنگی آذربایجان تصمیم خواهیم گرفت.»

سخنان چاووش اوغلو در داخل با استقبال روبرو شد و ارمنستان نیز این سخنان را مهم ارزیابی کرد. واهان هونانیان سخنگوی وزارت امور خارجه ارمنستان، رسماً اعلام کرده که ایروان از اظهارات چاووش اوغلو استقبال می کند و ارمنستان آماده است در مورد عادی سازی روابط با ترکیه بدون پیش شرط صحبت کند.

تلاش ناکام سوئیسی ها

اظهارات مقامات دیپلماتیک آنکارا و ایروان مثبت است. اما چنین چیزی به این معنا نیست که راه عادی سازی روابط، هموار و بدون مانع و دست انداز است.

قبلاً، تلاش های ناموفقی صورت گرفته و به عنوان مثال، سوئیس به عنوان میانجی در روند عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان در در سال 2009 میلادی قدم برداشت و حتی یک توافق اولیه هم امضا شد، اما به نتیجه نرسید.

در آن مقطع از مذاکرات، احمد داود اوغلو و ادوارد نعلبندیان وزرای خارجه وقت ترکیه و ارمنستان دو پروتکل را امضا کردند که شامل برقراری روابط دیپلماتیک و توسعه روابط دوجانبه در همه زمینه‌ها بود.

در آن دوره، ترکیه و ارمنستان تصمیم گرفتند بلافاصله رایزنی های سیاسی را آغاز کرده و در زمینه های اقتصادی، تجاری، حمل و نقل و غیره همکاری کنند. اما در همان گام نخست، دو مانع مهم هویدا شد. 1.گلایه باکو از آنکارا و تاکید بر ضرورت آزاد شدن اراضی قره باغ کوهستانی. 2.مخالفت تند ملی گرایان ارمنستان.

حالا چه چیزی عوض شده است؟ پاسخ این است: اولاً جمهوری آذربایجان به بخش مهمی از خواسته هایش رسید و نه تنها گلایه ندارد بلکه مشوق و همراه و شریک است. ثانیاً، ترکیه و ارمنستان این بار تلاش خواهند کرد تا روند عادی سازی را بدون میانجیگری تحقق بخشند.

آیا پرونده 1915 یک دست انداز جدی است؟

یکی از دشوارترین موضوعات عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان، نوع تلقی و توصیف ایروان از وقایع 1915 به عنوان «نسل کشی» و انتظار برای پذیرش این موضوع و عذرخواهی ترکیه است.

ایروان همچنین تلاش می‌کرد تا کشورها و پارلمان‌های بیشتری را از طریق کمپین‌های بین‌المللی خود برای به رسمیت شناختن  نسل‌کشی اقناع کند. به ویژه از طریق مهاجران خود در ایالات متحده آمریکا و فرانسه.

اقدام جو بایدن، در اولین بیانیه 24 آوریل دوران زمامداری خود، کار را برای ترکیه سخت تر کرد. اما ترکیه به شدت با تعریف وقایع 1915 به عنوان نسل کشی مخالف است و تاکید می کند که وقایع تاریخی باید توسط مورخان و کارشناسان ارزیابی شود.

حالا ظاهراً در بر پاشنه قدیمی نمی چرخد و  ترکیه و ارمنستان در این موضوع متفق القول  هستند که این مخالفت عمیق تاریخی، چه در سطح دولتی و چه در سطح حقوقی، نباید روند عادی سازی را تحت الشعاع قرار دهد.

استفاده از عبارت آمادگی برای «گفتگوی بدون قید و شرط» از سوی مقامات دولت ارمنستان، نشان دهنده این است که نگاه ایروان عوض شده و به دنبال عذرخواهی نیست. کما این که طرفین در روند سال 2009 و در پروتکل های رسمی موافقت کرده اند که موضوع 1915 را به مورخان واگذار کنند.

در پروتکل 2009 توسعه روابط چنین اشاره ای وجود دارد: «به منظور بازگرداندن اعتماد متقابل بین دو ملت، برای اجرای گفتگو، از جمله بررسی عینی علمی منابع و آرشیوهای تاریخی، با هدف شناسایی مشکلات جاری و ایجاد توصیه های ترکی، ارمنی و سوئیسی و غیره، تصمیم گرفته شد کمیته فرعی تاریخی تشکیل شود که در برگیرنده همفکری و تشریک مساعی جمعی از کارشناسان بین المللی باشد.»

در پایان باید گفت، توجه به ابعاد ظریف و حساس موازنه روابط ترکیه با روسیه و ارمنستان با روسیه مهم ترین بُعد مذاکرات آتی بین آنکارا و ایروان است. شواهد نشان داده که حتی با وجود حمایت کامل آمریکا و اتحادیه اروپا، بدون تامین رضایت روسیه، امکان پیشرفت جدی وجود ندارد.

در عین حال، ذکر این نکته نیز مهم است که ترکیه و جمهوری آذربایجان در مقام پیروز نبرد، خود را در شرایطی می بینند که هیچ امتیازی به ارمنستان ندهند. اما این رویکرد، از منظر منطق مذاکره و دیپلماسی محکوم به شکست است و ارمنستان، با وجود ضعف نظامی و اقتصادی، کشوری نیست که به تمامی از خواسته های طرف مقابل تبعیت کند.

ترکیه در مسیر عادی سازی روابط خود با ارمنستان، چالشی به نام موازنه بین شرق و غرب دارد و پیشران مهمی همچون توسعه اقتصادی و تلاش برای فتح بازار مصرف ارمنستان و پایان دادن به تابویی به نام ترس و هراس از موضوع تاریخی 1915.

انتهای پیام/