روش اعتدالی شفیعی کدکنی در تصحیح «منطق‌الطیر»
ویژگی‌ای که در تصحیح شفیعی کدکنی از «منطق‌الطیر» دیده می‌شود، این است که مصحح سعی کرده علاوه بر بهره‌وری از بسیاری نسخه‌های کهن و شناخته شده جهان، میان «صحت» و «اصالت» اعتدالی برقرار کند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشر سخن به تازگی بیستمین چاپ از تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی از «منطق‌الطیر» عطار را منتشر کرد و در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. تصحیح شفیعی کدکنی بر «منطق‌الطیر» اولین اثر از مجموعه عطار است که توسط این پژوهشگر و استاد دانشگاه تصحیح و ارائه شده است. نشر سخن پس از این اثر، «اسرارنامه»، «مختارنامه»، «الهی‌نامه»، «مصیبت‌‌نامه» و «تذکرة‌الاولیا» را نیز با تصحیح و شرح شفیعی کدکنی منتشر کرده است.
«منطق‌الطیر» از جمله امهات متون عرفانی است که در آن عطار با استفاده از تمثیل، سرگشتگی سالک‌الی الله را در حالات مختلف به تصویر می‌کشد تا زمانی که به مقام قرب برسد. «منطق الطیر» چنان که از نامش برمی‌آید، داستان تمثیلی از گروهی از مرغان است که برای جستن و یافتن پادشاهشان سیمرغ، سفری را آغاز می‌کنند. در هر مرحله، گروهی از مرغان از راه بازمی‌مانند و به بهانه‌هایی پا پس می‌کشند، تا این‌که پس از عبور از هفت مرحله، از گروه انبوهی از پرندگان تنها «سی مرغ» باقی می‌مانند و با نگریستن در آینه حق درمی‌یابند که سیمرغ در وجود خود آن‌هاست. در نهایت با این خودشناسی مرغان جذب جذبهٔ خداوند می‌شوند و حقیقت را در وجود خویش می‌یابند.
منطق‌الطیر تعبیری است قرآنی؛ چنانکه در آیه 16 سوره نمل می‌خوانیم: «عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّيْرِ». منطق‌الطیر را هم به معنی زبان ظاهری(زبان مرغان» و هم به معنای زبان باطنی(زبان میان اولیای الهی و انبیا با خداوند) تعبیر و تفسیر کرده‌اند. برهمین اساس رسالة‌الطیرهای متعددی در شعر فارسی آفریده شده است که از این جمله می‌توان به خاقانی اشاره کرد. اما با وجود این، هیچ‌کدام به اندازه «منطق‌الطیر» عطار مشهور نشده یا مورد توجه قرار نگرفته‌اند. عطار علاوه بر داشتن یک منظومه‌ی ذهنی خاص دارای یک نظام زبانی ویژه نیز هست، زبانی که با سبک سعدی و حافظ و دیگران متمایز است.
«منطق‌الطیر» عطار تاکنون توسط پژوهشگران مختلفی از جمله محمود عابدی، صادق گوهرین، مجدی و ... تصحیح و شرح داده شده است اما در این میان تصحیح شفیعی کدکنی از این اثر در مقایسه با آثار پیشین از شهرت بیشتری برخوردار است.
شفیعی کدکنی در گزارش کار خود نکته قابل توجهی را یاد‌آور می‌شود، و آن این است که در قرائت یک متن ادبی کلاسیک، ما با دو نوع انحراف نسبت به گفته مؤلف ممکن است روبه‌رو شویم؛ یکی انحراف از اصل سخن و اندیشه و سبک شخصی او، و یکی انحراف از قواعد ادبی و زبانی عصر ما.
شفیعی بر این باور است که، چاپ‌هایی که نسبت به چاپ گوهرین کم غلط تر به نظر می‌رسند، آنهایی هستند که کاتبان یا مصححان آن‌ها، کوشیده‌اند به میل و سلیقه خود «اصالت» سخن عطار را قربانی «فهم و تشخیص» خود کنند؛ بی‌آنکه اندیشیده باشند که آیا این «بیت بی‌غلط» ارتباطی هم با سخن عطار و جهان اندیشه و سبک او دارد یا نه؟ به گفته او، آن‌چه در این چاپ‌های به‌ظاهر بی‌غلط یکسره غایب است، همانا مسئله اصالت اندیشه و رعایت تاریخ زبان و سبک شخصی مؤلف و بوطیقای اوست.
ویژگی‌ای که تصحیح شفیعی کدکنی دیده می‌شود، این است که مصحح سعی کرده علاوه بر بهره‌وری از بسیاری نسخه‌های کهن و شناخته شده جهانف میان «صحت» و «اصالت» اعتدالی برقرار کند و صورت درست گفتار عطار را از میان انبوه ضبط‌های مختلف، با روش علمی و اصول سبک‌شناسی و نقد متون، آشکار کند.
شفیعی کدکنی معتقد است: کمتر اثری از آثار منظوم ادب فارسی چنین ساختار کاملی دارد. تنها در بخش‌هایی از شاهنامه، از قبیل داستان رستم و اسفندیار، می‌توان از چنین هماهنگی و انسجامی در طرح صحنه‌ها و حوادث داستان نشانه‌ای جست؛ وگرنه در هیچ منظومه دیگری چنین ساختاری دیده نمی‌شود.
نشر سخن چاپ بیستم تصحیح شفیعی کدکنی بر «منطق الطیر» عطار را در 904 صفحه به قیمت 320 هزار تومان منتشر کرده و در دسترس علاقه‌مندان به ادبیات کلاسیک و ادبیات عرفانی قرار داده است.
انتهای پیام/
