کارگردان فیلم ایستاده در غبار از دلایل انتخاب شخصیت "احمد متوسلیان" می‌گوید
کارگردان فیلم سینمایی ایستاده در غبار گفت: وقتی درباره شخصیت احمد متوسلیان پژوهش کردم، به این نتیجه رسیدم که تصویر قابل ارائه از او، با واقعیاتی که ما از جنگ می‌دانیم بسیار متفاوت است به همین دلیل تصمیم گرفتم تا در این باره فیلم بسازم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، کافه نقد سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان این هفته میهمان ویژه‌ای داشت و محمدحسین مهدویان، نویسنده و کارگردان فیلم "ایستاده در غبار" به همراه اکران ویژه فیلمش میهمان مردم اصفهان بود.
ایستاده در غبار فیلمی به کارگردانی و نویسندگی محمدحسین مهدویان و تهیه‌کنندگی حبیب‌الله والی‌نژاد محصول سال 1394 است. این فیلم برای حضور در بخش نگاه نو سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر انتخاب شد. ایستاده در غبار مورد توجه عموم و منتقدین قرار گرفت و سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر 1394 را از آن خود کرد.
داستان این فیلم، به احمد متوسلیان اختصاص دارد و در آن با روایتی زیبا، به زندگی او پرداخته شده بود. زندگی حاج احمد متوسلیان، از کودکی تا بزرگسالی و بخش‌های مختلفی درباره زندگی او در این فیلم به نمایش گذاشته شده است.
اکران خصوصی این فیلم که در هفته‌های گذشته و در جشنواره فیلم فجر امسال به عنوان بهترین فیلم انتخاب شده بود، بحث‌های مختلفی را به دنبال داشت.
گفت‌وگوی زیر به بیان سئوالات مردم اصفهان و پاسخ‌های کارگردان این فیلم درباره موضوعات مطرح شده می‌پردازد.
لطفاً به عنوان اولین سئوال از ورود خود به موضوع فیلم‌سازی مستند و فیلم‌سازی در حوزه دفاع مقدس بگویید. چه شد که وارد این عرصه شدید؟
مهدویان: من در ابتدای دهه 80 کار فیلم‌سازی را به صورت جدی شروع کردم و در واقع، علاقمندی من به موضوعات تاریخ معاصر به شمار می‌رفت. من همچنان هم این مسئله را دوست دارم و در واقع جنگ هم جزئی از تاریخ معاصر به شمار می‌رود و به همین دلیل، به آن علاقه ویژه‌ای دارم.
آیا شما از سبک خاصی در این زمینه پیروی می‌کنید. به نظر می‌رسد که تلفیق سینمای داستانی و سینمای مستند در واقع شما را در این حوزه صاحب سبک کرده است.
مهدویان: به هر حال، این موضوع ثمره دوره طولانی فیلم‌سازی مستند است زیرا من از ابتدای فعالیتم در حوزه مستند، دوست داشتم که در موضوع سینمای داستانی هم وارد شوم و کم کم در فیلم سینمایی ایستاده در غبار، با این سبک پیش رفتیم.
یکی از نکات جالب در فیلم شما، صدای خاص آن و این مسئله بود که کاراکتر اصلی فیلم با صدای خاصی در طول داستان روایت می‌شود. این مسئله در ساخته‌های دیگر شما نظیر آخرین روزهای زمستان، هم متمایز بود. لطفا در این زمینه توضیح دهید.
مهدویان: زمانی که در پژوهش 6،7 سال پیش صداهای خانواده شهدا را گوش می‌دادم، متوجه شدم که درامی در آن نهفته است که می‌تواند روی پرده سینما به تماشاگر نشان دهیم. به نظرم این کار، حرکت جالبی است و در این فیلم همه صداهایی که از آدم‌های مختلف می‌توانستیم، مورد استفاده قرار گرفته و سخنرانی‌ها، گفت‌وگوها و مکالمات بی‌سیمی آن صداهای واقعی هستند.
چرا از بین شهدا، سراغ حاج احمد متوسلیان رفتید؟
مهدویان: احساس می‌کردم که در 15 – 20 سال گذشته فیلم‌های جنگی دچار کلیشه‌هایی شده بودند که این سینما را غیرجذاب کرده بود و مخاطب سینمای دفاع مقدس که در دهه 60 بسیار طرفدار این نوع فیلم‌ها بود، بسیار کم شده بود اما جنگ موضوعی است که در همه جای دنیا به آن در سینما پرداخته می‌شود و به نظرم هنوز هم موضوع جذابی برای فیلم‌سازی به شمار می‌رود.
به همین دلیل تصمیم گرفتم که برای جنگ فیلم بسازم و در انتخاب موضوع، حساسیت‌های خاصی داشتم. در واقع من دوست داشتم که در برابر کلیشه‌های مرسوم درباره فیلم‌های جنگی، به این موضوع توجه شود. وقتی درباره شخصیت احمد متوسلیان پژوهش کردم، به این نتیجه رسیدم که می‌شود تصویری از احمد متوسلیان ارائه داد و این تصویر، با واقعیاتی که ما از جنگ می‌دانیم بسیار متفاوت است.
او یک انسانی با روحیات متغیر به شمار می‌رود و یک فرد عصبانی و احساسی است که زود تصمیم می‌گیرد و گاهی پشیمان می‌شود، به همین دلیل این تصویری نیست که در فیلم‌های جنگی برای ما آشنا باشد. به نظرم انتخاب این سوژه امکان می‌دهد برای اینکه تصویر شخصیتی با تعاریف تازه که قبلاً در سینمای جنگی ما وجود نداشت، به نمایش در آید و به همین دلیل درباره آن فیلم ساخته شد.
از برخوردهای صورت گرفته در جشنواره فیلم فجر بگویید. آیا برخورد خوبی در این جشنواره با شما شد؟
مهدویان: بله. در این جشنواره برخورد خوبی با ما شد و مردم هم استقبال خوبی از فیلم کردند. به نظرم این فیلم معیارهای رایج جذابیت را ندارد، یعنی داستانی غیرمعمول دارد، بازیگر ستاره در آن نیست و در ژانر فیلم جنگی ساخته شده است. همه می‌دانند که این ژانر تماشاگر خود را از دست داده و تماشاگر درباره این ژانر، خوشبین نیست اما با همه خطرات و مسائلی که می‌توانست فیلم را تهدید کند، فیلم از روز اول تا آخر جشنواره جزو 5 فیلم محبوب تماشاگران به شمار می‌رفت و منتقدان برخورد خوبی با آن داشتند.
از سوی دیگر در جشنواره فیلم فجر، ایستاده در غبار جایزه بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر را دریافت کرد و داوران به آن توجه بسیاری صورت دادند و به نظرم برخورد خوب بود؛ در واقع اذیتمان نکردند و شما نگران نباشید!
برخی بینندگان بر این باور هستند که ایستاده در غبار به شکلی ساخته شد که در واقع با مشاهده آن، هیچ کس باور نمی‌کند که این یک فیلم سینمایی است. شخصیت آقای متوسلیان و زندگی ایشان چقدر در زندگی شما تأثیر گذاشته است؟
مهدویان: به نظر من همه کارهای ما تأثیری در زندگی‌مان می‌گذارد. البته من خیلی آگاه نیستم که این فیلم چه حد در زندگی من تأثیرگذار بوده و البته اگر مدتی بگذرد، ممکن است متوجه این موضوع شوم اما هم‌اکنون برایم روشن نیست که ساخت این فیلم چه تأثیری روی زندگی من گذاشته است.
یک سئوال که در هفته‌های گذشته دغدغه خیلی از بینندگان ایستاده در غبار بوده، این است که آیا در جاهایی از فیلم، قسمتی بود که مجبور شدید در آن حقایق زندگی شهید متوسلیان را بیان نکنید؟
مهدویان: به هر حال تلاش ما این بود که این اتفاق نیفتد؛ هرچند که هنوز فیلم اکران نشده و ممکن است که اتفاقاتی بیفتد که ناچار شویم دستکاری‌هایی در فیلم انجام دهیم اما اگر مشاهده کنید، در خود فیلم هم معلوم است که آن روایتی عریان و بی‌پرده نسبت به شخصیت احمد متوسلیان دارد. در واقع این فیلم به برهه‌ای از جنگ که متوسلیان در آن حضور داشته، پرداخته و در واقع ما تا اینجای کار از آن رضایت داریم.
نحوه کار شما در ساخت فیلم ایستاده در غبار به چه شکل بود و چه روندی را تا پیش از ساخت آن طی کردید؟
مهدویان: ما ابتدا پژوهش مفصلی انجام دادیم و به طرح مفصلی برای کار رسیدیم و فهمیدیم که چه داستانی تعریف کنیم. پس از آن از نزدیکان و افراد مختلف درخواست کردیم که در استودیو برای ما ماجرا را تعریف کنند و پس از آن فیلم‌نامه‌ای مفصل، دقیق و بر اساس خاطرات و صداهای موجود نوشتیم و فیلم را ساختیم.
بعد از آماده شدن فیلم و مونتاژ آن، احساس کردیم که برخی خاطرات باید تکرار شده و مناسب با فیلم ضبط شود و به همین دلیل از برخی دوستان درخواست کردیم که خاطره را دوباره برای ما تعریف کنند و برای برخی جمله تعریف کردیم تا فیلم بده بستان خوبی بین باند صوتی و فیلم وجود داشته باشد.
چه شد که در فیلم از تکنیک فیلم‌برداری از فاصله دور استفاده کردید؟
مهدویان: به هر حال این سبکی بود که برای فیلم انتخاب شد زیرا ما به دنبال آن نبودیم که آنچنان درون صحنه باشیم بلکه هدف این بود که مثل یک ناظر فعالیت کنیم و شخصیت ناظر باشد که جنبه‌های مختلف زندگی احمد متوسلیان را دنبال می‌کند و با عدم مداخله در صحنه و خودداری از نزدیک شدن بیش از حد به صحنه، به نوعی حس واقعی به فیلم داده شود.
چرا در ساختار فیلم و فیلم‌برداری آن از نمای نزدیک استفاده نشد؟
مهدویان: اتفاقاً به نظرم این فیلم نمای نزدیک هم دارد اما تعداد نماهای نزدیک آن بسیار کم است و اینگونه نیست که کلاً نداشته باشد. من دوست نداشتم خیلی مسائل حسی در همه جای فیلم غلیظ باشد و امکان استفاده از نماهای بسته در طول آن فراهم نشود. در واقع در جاهایی از صحنه‌های بسته استفاده شد که تأثیرگذاری آن افزایش پیدا می‌کرد، مثل صحنه رفتن حاج احمد متوسلیان که تصویر صورت او دیده می‌شد.
برخی منتقدان شما مطرح می‌کردند که در طول فیلم ایستاده در غبار، شخصیت او به عنوان یک انسان عادی جلوه شده است. به اعتقاد آنها، تأکید فیلم نشان می‌دهد که حاج احمد متوسلیان شخصی است که قدرت را دوست دارد و برداشت این می‌شود که او ناخودآگاه در این زمینه قدم برداشته است.
مهدویان: به هر حال این قضاوت در آنها شکل گرفته و اصراری ندارم که آن را رد یا تأیید کنم. این داستانی بود که من آن را تعریف کردم و اینکه چه قضاوتی نتیجه دارد، معنایی است که در ذهن مخاطب شکل می‌گیرد و من اصراری ندارم که به آن شکل دیگری بدهم. قضاوت آن برای من قابل احترام است و شنیدنش برایم جذابیت دارد.
درباره انتقاد یکی از مخاطبان فیلم در کافه نقد سازمان فرهنگی تفریحی بگویید. به اعتقاد او عکس سلفی شما با سینما هیچ تناسبی با روح شهید و شهید متوسلیان نداشت.
مهدویان: به هر حال من دوست داشتم که یک یادگاری از مردم اصفهان داشته باشم و اگر شما را ناراحت کردم، عذرخواهی می‌کنم. به اعتقاد من سلفی گرفتن کار «وحشتناکی» نیست و برای این بود که یادگاری از این سفر داشته باشم.
درباره موضوع فیلم هم قضاوت افراد برای من قابل احترام است و دفاعی درباره آن ندارم. اینجا که دادگاه نیست!
یکی از اعضای خانواده شهید متوسلیان نسبت به موضوع فیلم و جزئیات ساخت آن انتقاداتی داشت و به گفته او ممکن است این مسئله به جلوگیری از اکران و یا اصلاح آن بیانجامد؟
مهدویان: به هر حال، این موضوع را یکی از اعضای خانواده متوسلیان گفته‌اند و نه همه اعضا. البته ما از اعضای خانواده حاج احمد متوسلیان دعوت کردیم که فیلم را ببینند و آنها نکات بسیار ریزی را مطرح کردند و ممکن است اصلاحات کوچکی درباره 10 دقیقه نخست فیلم انجام دهیم. در واقع بیشتر خواسته خانواده حاج احمد متوسلیان درباره 10 دقیقه نخست فیلم که زندگی خانوادگی او را به نمایش گذاشته بود و ممکن است در این زمینه تغییرات کوچکی صورت گیرد.
آیا شما کار بعدی برای آینده در دست ساخت دارید؟
مهدویان: من در آینده نزدیک پروژه جدیدی را شروع می‌کنم اما چون در حال حاضر هنوز قطعی و مشخص نیست، خیلی نمی‌توانم درباره آن توضیح دهم. البته این پروژه بسیار جذاب است و موضوع آن، تاریخ معاصر است و در منطقه و نه فقط ایران وجود دارد و به نظرم یک چالش جدید و کار متفاوت می‌شود و اگر قطعی‌تر شود، می‌گویم چه چیزی است.
سبک و سیاق شما در فیلم‌های جشنواره سبک و سیاق مستند دارد. آیا کار بعدی شما به همین سبک می‌رود و یا شخصیت‌های داستانی هم به آن وارد می‌شود؟
مهدویان: کار بعدی من از نظر سبک با این کارهای گذشته تفاوت‌هایی دارد. البته ما از تجربیات کارهای گذشته در آن استفاده می‌کنیم اما بدون شک کار جدید تفاوت‌هایی جدی با فیلم‌های قبلی خواهد داشت.
اجازه دهید یک سئوال شخصی از شما بپرسیم. در زندگی حرفه‌ای خود تا کنون چقدر به هدف‌های خود رسیده‌اید؟
مهدویان: در واقع من خیلی هدف روشن و مشخص و قله‌ای برای خودم ترسیم نکردم که اگر به آن برسم، ته بکشم و چیزی نداشته باشم و اگر نرسم، ناامید باشم. هر زمان که فیلمی ساختم، پس از آن به فیلم بعدی و بعد از آن فکر کردم و هیچ گاه افق خیلی دوری برای خودم ترسیم نکردم که بگویم به آن رسیده‌ام؛ در واقع من فیلم‌های بعدی را می‌سازم و زندگی‌ام را می‌کنم.
آیا توصیه‌ای به جوانانی که در عرصه سینما به دنبال درخشش هستند دارید؟
مهدویان: توصیه خاصی ندارم اما تنها توصیه من این است که به علایق خود و آنچه درونتان هست، توجه کنید و تلاش کنید داستان‌هایی که دارید را برای دیگران تعریف کنید تا اتفاق خوبی رخ دهد.
در واقع توصیه من این است که منتظر چیز شگفت‌انگیز نباشید و باید به خود پدیده سینما توجه کرد و از آن لذت برد. این موضوع کاملاً مثل سفر می‌ماند زیرا همه می‌گویند در یک سفر نباید به مقصد فکر کرد و باید از مسیر لذت ببرید تا همه کارهای شما، برایتان جذاب باشد.
انتهای پیام/
